Gnjilane

Gnjilane- smešten u jugoistočnoj oblasti Kosova i Metohije, ovaj grad je takođe i centar opštine istog naziva. U srednjem veku ovo naselje bilo je poznato pod nazivom Morava i u tim danima smatrano je značajnim centrom trgovine i zanatstva.

Stoga su u Gnjilanima često boravili srpski vladari, pa zahvaljujući tome su očuvani relativno detaljni zapisi dugo godina unazad. Najraniji pisani pomen ovog mesta potiče iz 1342. godine i povezan je za boravak kralja Stefana Dušana u tom mestu.

Pod današnjim nazivom Gnjilane grad se prvi put pojavljuje u povelji kneginje Milice, supruge kneza Lazara, sa kraja 14. veka.

Potom u jednom defteru iz 1455. godine se pominje naselje Gnjilan koje je po njihovim podacima imalo 41 srpsko domaćinstvo na čelu sa lokalnim popom. Od srednjevekovnih dana, nekoliko crkava podignuto je u ovom mestu.

Jedna od njih bila je posvećena Sv. Petki - bar se tako smatra zbog činjenice da je ova oblast dugo pošto je crkva nestala i dalje bila poznata kao Petkovce.

Potom je tu bio manastir Sv. Jovana koji je imao prilično brojno bratstvo sveštenika, ako je suditi po izuzetnoj veličini kaluđerskog groblja za tadašnje standarde.

Oko sredine 18. veka, manastir je uništen od strane Turaka i na njegovom mestu je nikla varoš koja postoji danas. Velika crkva Sv. Nikole sazidana je 1861. godine navrh temelja starije i manje crkve koja se nekada nalazila u samom centru današnjeg naselja.

Ova crkva je tokom godina imala lošu sreću sa požarima, čak jednom prilikom i izgorevši do temelja 1892. godine. Ipak, već 1900 godine je potpuno obnovljena i ponovo osvećena. Poslednja obnova ove crkve urađena je 1983. godine i danas se u njoj čuvaju dragocene zbirke knjiga, ikona i crkvenih sasuda.

1878. godine, pošto je održan Berlinski kongres, Gnjilane je postalo pogranično mesto zahvaljujući razgraničenju, ali je završilo na turskoj strani. Srpsko stanovništvo se okupilo oko svoje pravoslavne crkvene opštine i tu su osnovali sve što je smetalo Turcima, uključujući i klub kulture, pevačko društvo i sokolsko društvo.

Tokom godina su se dešavali brojni zločini, napadi, nasilje i nepravda nad nezaštićenim Srbima, čijim vrhuncem se smatra ubistvo Nikole Đorđevića, sprskog prvaka 1903. godine.

I pored stupanja na snagu novog turskog ustava, nasilje se nastavilo u raznim oblicima tokom godina. Hamdija, neki lokalni odmetnik, je 1908. godine ubio gnjilanskog sveštenika popa Mihaila Katanića u selu Bostanu. Ogorčeni ovim zločinom, Srbi su se ujedinili upravo pred neke velike događaje i stupili u komite.

Dugo očekivana sloboda za stanovnike Gnjilana pristigla je 1912. godine kada su se poslednje turske snage konačno povukle iz naselja.

Grad Gnjilane je takođe poznat i po činjenici da je 1913. godine uprkos svojoj skromnoj veličini dalo najveći broj srpskih dobrovoljaca. Ekonomska kriza koja je usledila posle rata je ugušila polet i posleratni prosperitet u ovom mestu, pa je prvostepeni sud koji se ovde nalazio premešten u Prištinu.

Nekadašnja gimnazija sa pet razreda postala je Građanska škola za koju je postojao manjak interesovanja.

Saobraćajne veze su bile i ostale loše pa stoga trgovina nije napredovala, a još od dana oslobođenja nije sagrađena ni jedna nova javna zgrada ili institucija.

Ipak sprovedeno je par građevinskih poduhvata poput spomenika kralju Petru i Sokolskog doma.

Kada je reč o sastavu stanovništva, ono je prevashodno albanske nacionalnosti dok ostatak čine Srbi i nevelik broj manjina.