Dok su Osmanlije u Srbiji krojile vlast i zakone, grad Vršac gotovo da nije ličio na grad. Živelo se tada u skromnim kućicama od trske, više nalik kolibama – drugačije pod Turcima nije bilo ni dozvoljeno graditi.
Godine 1716., iz Vršca ih je proterao Eugen Savojski. Nakon toga grad postaje središte Vršačkog distrikta, a nepunu deceniju kasnije pristižu i prvi nemački naseljenici.
Od naseobine načičkane trščanim kućama, Vršac dobija tri nove ulice – za Nemce sagrađene od strane bečke Vlade – i novo ime, Nemački Vršac. Dve opštine, nemačka i srpska, razvijale su se paralelno sve do 1975. godine, kada je grad narastao do administrativnog, privrednog i kulturnog centra regiona.
Uz novodoseljeni nemački živalj, Vršac je 1730. godine dobio i prvu rimokatoličku crkvu. Nekadašnja pravoslavna bogomolja preuređena je u crkvu posvećenu Bogorodici Mariji, a za nju su građevinsko zemljište Nemcima ustupili Srbi. 135 godina kasnije, sada već mnogo brojnijem katoličkom stanovništvu bogomolja je postala pretesna. Crkva koja će nastati na njenom mestu postaće najveća katedrala u Srbiji i ubedljivo jedna od najraskošnijih u regionu.
Foto: Wikipedia / Ванилица
Kako su se spojile neogotika i bečka umetnička škola
Uoči gradnje novog hrama, Nemci su imali velike ambicije. Crkva bi, najpre, bila posvećena Svetom Gerhardu od Sagreda – katoličkom misionaru koji je po Banatu propovedao hrišćanstvo. Lokalni arhitekta Franc Brajdans, zadužen za plan izgradnje, zamislio je da crkva bude dugačka onoliko koliko bude i visoka.
Podizanje velelepnog hrama trajalo je od 14. juna 1860. do 27. decembra 1863. godine. Prvobitna zamisao arhitekte Brajdansa, ipak, nije sasvim ostvarena. Sa visinom hrama od 63 metra, njegova dužina je ostala „skraćena“ za 2 metra. Uprkos tome, novoizgrađena crkva ubedljivo je bila najraskošnija od dotadašnjih.
Pritom je ubedljivo bila i najveća. Stoga su je počeli nazivati katedralom, a tako je ostalo i do danas. Po tom je nazivu takođe bila izuzetak, jer nikada nije bila sedište biskupa.
Za razliku od davnašnjih kuća nalik kolibama, Vršac se s druge polovine 19. veka dičio građevinom na kojoj je do detalja preslikan stil neogotske arhitekture. I to je bila zamisao lokalnog arhitekte. Po njegovom planu, Crkva Svetog Gerharda ponela je oblik trobrodne bazilike, a njena dva neogotska tornja zaparala su nebo nad Vršcem. Iste godine kad je završena, u bečkoj radionici stolara Jozefa Štedingera izrađen je glavni oltar crkve. Zidne i oltarske slike, reljefi, kao i vitraži i skulpture unutar katedrale, takođe su dela umetnika bečke škole. Po tome je Crkva Svetog Gerharda, pored arhitektonske, ponela i veliku umetničku vrednost.
To je i prvi dojam koji ostaje svakome ko u nju kroči. Elegancija i klasika neogotske arhitekture mahom su prvo što većina posetilaca primeti. Koliko je pažnje posvećeno svakom detalju, nedvosmisleno se uočava i po rezbarijama koje ukrašavaju nameštaj u raskošnom enterijeru. I dok izgled sakralnih zdanja mahom nosi asocijaciju na tišinu, jedan od kurioziteta vršačke katedrale je i onaj u kome se vizuelni utisak susreće sa zvučnim.
Foto: Wikipedia / Сара Танасковић
Tajna velelepnih orgulja vršačke katedrale
Orgulje koje se nalaze u Crkvi Svetog Gerharda nisu bile pratioci isključivo redovnih misa. Uz njih su pevali horovi i na njima svirali vrsni orguljaši. Uz njihove nastupe bi crkva postajala koncertna dvorana, koja se s pravom diči instrumentom starijim od jednog veka.
Zbog trocifrenog broja njegovih godina, malo je veštih majstora koji bi se prihvatili restauracije. Orgulje na kojima se može izbrojati 2.810 cevi izradili su 1913. godine temišvarski majstori Karl i Lipot Vigenštajn. Ovo je i treći po redu instrument koji se našao u vršačkoj katedrali – pre njega su polovinom 19. veka donesene orgulje iz Beča, dok su prve prenete iz crkve Bogorodice Marije koja se nalazila na mestu katedrale.
Pored raskoši i velelepnih orgulja, osobenost Crkve Svetog Gerharda je u tome što i danas drži mesto među najvećim rimokatoličkim hramovima na prostoru nekadašnje Jugoslavije. U celom regionu, od nje je veća jedino zagrebačka katedrala. U samom gradu Vršcu, pak, predstavlja jedno od retkih sačuvanih zdanja na prelazu 18. i 19. veka. Među Vrščanima je od samog početka simbol tolerancije i zajedništva, čiji tornjevi gordo izranjaju pri pogledu na gradsku panoramu.
*Naslovna fotografija: Wikipedia / А.Киш
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
