Čudo neviđeno – jedina reka u Evropi koja teče uzbrdo

Mnogi kažu da je Srbija prava Zemlja čuda, što zbog događaja koji su krojili njenu istoriju, što zbog predela koji kao da su deo nekog magičnog šumskog kraljevstva. A jedno od tih čuda jeste i reka Toplica koja na svom toku od podnožja Kopaonika do ušća u Južnu Moravu teče uzbrdo, i to čak dva puta.

Neobično obična pritoka Južne Morave

Reka Toplica je od svog nastanka do danas jedna od najvećih pritoka Južne Morave. Izvire ispod Pančićevog vrha, u mestu Suvo Rudište na istočnoj strani Kopaonika. Svojim tokom dugim 136 kilometara spušta se potom do Doljevca gde se uliva u Južnu Moravu. U gornjem toku proseca 50 kilometara dugu usku i duboku dolinu koja se nekada zvala „Toplica Tijesna“, da bi kod Kuršumlije prosecala poznatu Topličku dolinu, u stvari kotlinu duboku do 500 metara. U svom donjem toku, Toplica se pretvara u pravu ravničarsku reku koja od Prokuplja i Hisarske doline do Doljevca mirno vrluda do svog ušća.

Optička varka posledica prirodnog fenomena

Sledeći ovaj opis, rekli bismo da je Toplica sasvim obična reka, da nema jednog neobičnog detalja. Njega je svojevremeno primetio i zabeležio Jovan Cvijić.

Naime, kada danas neko spomene Panonsko more, uglavnom pomislimo na Vojvodinu, Slavoniju i deo Mađarske. Ali, ako se prisetimo lekcija iz osnovne škole, setićemo se da je Panonsko more nekada zauzimalo čitav prostor između Karpata i Dinaroida, Alpa i Rodopa, odnosno središnjeg i istočnog dela današnje Srbije. Iako plitko, more se pružalo sve do planina Jastrebac i Pasjače u kojima je pravilo zalive. Kako se tokom desetina miliona godina more povlačilo, ostavljalo je za sobom naslage gline i ilovače kroz koje je pre oko 600.000 godina potekla reka Toplica.

U nemogućnosti da probije naslage kristalnih škriljaca koje su se nalazile na dnu nekadašnjeg jezera, reka je promenila tok i potekla oko brda Hisara, iznad Prokuplja. Vremenom su naslage mekšeg zemljišta oko korita reke isprane, čime je korito koje je reka tokom stotina hiljada godina usecala u tvrđe zemljište postalo vidljivije i izbočeno. Ova prirodna pojava zove se epigenija, a Toplica je jedina reka u Evropi kod koje zabeležena ova čudnovata pojava.

Grafika: Ivan25

Ovde se ne završavaju neobičnosti Toplice, pošto pravi gotovo pun krug oko Hisara, jednim delom se kreće suprotno svom do tadašnjem toku, ka severoistoku i kreće se prema jugozapadu, odnosno prema svom izvoru. Na taj način pravi paralelni tok dug nešto više od jednog kilometra.

Zbog toga što se reka danas nalazi na većoj nadmorskoj visini od okoline i kreće se suprotno dotadašnjem toku, imate utisak da reka zapravo teče uzbrdo.

Toplica još jednom menja smer kretanja prema jugu, kod Žitorađe odakle se vraća na svoj tok ka severoistoku sve do Doljevca i ušća.

*Naslovna fotografija: CrniBombarder!!!