Na samoj granici između Srema i Mačve gde moćna Sava krivuda, pre više od dva milenijuma nikao je grad koji će postati jedna od četiri prestonice Rimskog carstva.
Danas se pod ulicama savremene Sremske Mitrovice i dalje nalaze neotkriveni i neistraženi tragovi nekadašnjeg drevnog Sirmijuma, "majke svih gradova".
Drevna prestonica Rimskog carstva
Istorija Sremske Mitrovice ne počinje sa Rimljanima, već sa ilirskim plemenom Amantinima za koje se pretpostavlja da su još u 4. veku pre nove ere na ušću Bosuta u Savu osnovali svoje naselje. Njegovo ime slikovito opisuje predele koje su zatekli i u prevodu znači "močvara" i "rečni tok".
Rimljani na obale Save dospevaju u 1. veku pre nove ere za vreme vojnih pohoda imperatora Avgusta protiv Ilira i Kelta. Konačnu prevlast nad lokalnim stanovništvom ostvaruju u poslednjim decenijama stare ere, kada za vreme Tiberija ovo malo pograničkom mesto prelazi u ruke Rimljana.
Zaleđe Fruške gore, plodna ravnica Panonije, široka i plovna Sava uticaće na to da Sirmijum postane užurbano trgovačko čvorište. Zbog položaja na reci, postaje i važan vojni centar Rima, odakle su se vojskovođe upuštale u pohode protiv paganskih plemena koja su opsedala severnu granicu carstva, kao i pobunjenika u samoj državi. O značaju i organizaciji ovih jedinica govori činjenica da je Sirmijum bio jedan od nekoliko gradova iz kojih su regrutovani vojnici elitne Pretorijanske garde, telesne garde rimskih careva.
Politički značaj Sirmijuma najbolje se prati kroz razvoj od kolonije do jedne od četiri prestonice Rimskog carstva. Za vreme dinastije Flavija dobija status kolonije i nosi naziv Colonia Flavia Sirmium. U narednim vekovima biće središte provincija Panonija, Donja Panonija, Panonija Sekunda i sedište prefekture Ilirika, kao i privremeno sedište čak deset rimskih imperatora. Najznačajniji razvoj doživljava u 3. i 4. veku kada usled unutrašnjih političkih i ekonomskih skukoba, Dioklecijan deli carstvo na četiri dela. Jedan od glavnih gradova novih Tetrahija bio je i Sirmijum.
Ipak, ni ovo nije bilo dovoljno da se spreči propast carstva. I dalje pod napadom avarskih plemena, Rim se suočava i sa novim neprijateljem koji se umesto mačem, protiv vladajućeg sistema borio verom i ljubavlju - hrišćanstvom. I ovde je Sirmijum odigrao važnu ulogu, kada je na Dijaninom mostu na Savi 304. godine pogubljen prvi episkop Sirmijuma Irinej, zajedno sa brojnim vernicima. Ovaj krvavi događaj nije sprečio dalji procvat hrišćanstva, koje za vreme cara Konstantina postaje priznate religija, a Sirmijum pod njegovim pokroviteljstvom postaje važan verski centar. Zanimljivo je i da je Konstantin za vreme svoje vladavine više puta boravio u Sirmijumu, gde mu se i rađa sin Konstancije II.
Poslednji vekovi Rimskog carstva označeni su prelaskom Sirmijuma iz ruku Rimljana u ruke osvajača koji su prošli kroz Vrata naroda. Godine 380. Sirmijum potpada pod vlast Zapadnih Gota, da bi posle kratkotrajne rimske i vizantijske vlasti, 441. godine u njega ujahao Atila Bič Božji. Opadajuće carstvo još nekoliko puta pokušava da vrati sjaj Sirmijumu, posebno pod Justinijanom II koji ga pripaja Vizantiji. Konačni pad pod avarsku vlast uslediće 582. godine kada posle tri godine opsade avarski kagan Bajan osvaja Sirmijum.
Ovim se završava šest vekova tokom kojih je Sirmijum od močvarnog seoceta prerastao u jedan od najvećih gradova tada poznatog sveta.
Foto: Wikipedia / Medijski portal Vojvodine
Rodno mesto rimskih imperatora i "majka svih gradova"
Zbog svi navedenih razloga, Sirmijum je tokom svog postojanja bio privremena prestonica rimskih imperatora, od kojih je sedam, a po nekim mišljenjima i deset, rođeno u Sirmijumu i okolinu. Prvi car koji je rođen bio je Trajan Decije, koji je u istoriji bio zapamćen kao prvi Ilir koji je proglašen za rimskog imperatora, čime je ustanovljen presedan za izbor careva koji nisu bili italskog porekla. "Rođeni Mitrovčani" bilu su: Aurelijan, Prob, Maksimilijan Heruklijan, Hostilijan, Konstancije II i Gracijan.
A grad u kome su rođeni bio je zaista impresivan. Smatra se da je u vreme svog najvećeg uspona u njemu živelo čak 100.000 stanovnika. U jednom zapisu rimskog istoričara Amijana Marcelina stoji da je Sirmijum "slavna i mnogoljudna majka gradova".
Njegovi obrisi su tek donekle poznati posle arheoloških ispitivanja koja su počela sredinom 20. veka. Tokom vekova rimske vlasti, močvarno zemljište je isušeno, a njegovo mesto zauzele su pravilno uređene ulice, ispunjene prizemnim zgradama, ali i višespratnicama sa stanovima za manje imućne građane, zaštićene od napada osvajača visokim bedemom i rovovima. Pronađeni su ostaci luksuznih rimskih vila ukrašenih freskama i mozaicimaa, sačuvana čitava trgovačka i zanatska četvrt, nekropole, žitnice (horeum). Značajno je i otkriće javnih kupatila, poznatih kao Licinijusova kupatila, koja su pored higijenske uloge u starom Rimu igrala i važnu društvenu ulogu kao mesto okupljanja, druženja i pregovora. Važno je napomenuti i to da je u vreme Rima Sirmijum imao i javni vodovod, za koji je voda obezbeđena na izvorištu na Fruškoj gori i odatle sprovođena vijaduktom do grada.
Ipak, sve ovo ostaje u senci veličanstvene Carske palate. Monumentalni kompleks podignut je krajem 3. ili početkom 4. veka uz samu Savu, obezbeđen posebnim bedemom. Pored službenog dela u kome su stolovali imperatori, imala je i deo za život cara i njegove pratnje, koji je danas otkopan i dostupan javnosti. Na preko 2500 kvm prezentovanih javnosti, nalazi se preko 250 kvm pod mozaicima, dok se na zidovima vide ostaci freski i ornamenata koje su oblikovali najtraženiji umetnici onog vremena. Luksuzu su doprinosili nameštaj i drugo pokućanstvo doneseno iz svih delova carstva. Pronađeni su i ostaci instalacija koje ukazuju da je palata imala i grejanje na topli vazduh, što je omogućavalo ugodan život tokom dugih ravničarskih zima. U nastavku palate nalazio i amfiteatar, koji je predstavljao mesto na kome se imperator obraćao svom narodu. Značaj ove građavine ogleda se i u tome da je ovo jedini do sada pronađeni amfiteatar na teritoriji Srbije.
Za kraj šetnje kroz drevni Sirmijum, ostavljamo jednu arheološku poslasticu. Naime, ispod samog centra savremene Sremske Mitrovice nalazi se rimski hipodrom koji potiče iz ranog 4. veka nove ere. Izgrađen verovatno za vreme imperatora Licinijusa, ova 450 metara duga i 150 metara široka građevina, predstavlja jedini poznati, ali neistraženi rimski hipodrom na svetu.
Poslednji dani Marka Aurelija
Jedna istorijska kontroverza već decenijama privlači pažnju istoričara, ali i ljubitelja starog Rima. To je mesto smrti rimskog političara, filozofa i imperatora Marka Aurelija. Iako se kao zvanično mesto navodi Vindobona (današnji Beč), novija istraživanja potvrđuju pretpostavku daje svoje poslednje dane Marko Aurelije provodi u Sirmijumu, gde je boravio tokom pripreme pohoda protiv Germana. Ovde je i oboleo od kuge, od koje umire 180. godine u Carskoj palati. Potom je i spaljen, a njegov pepeo prenesen u Rim.
Naslovna fotografija: Wikipedia / Medijski portal Vojvodine
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
