Fetislam: Biser na obali Dunava

Smeštena na desnoj strani Dunava, tvrđava Fetislam čini jednu od pet tvrđava kojima je u 16. veku stvorena odbrambena linija između Ugarske i Turske. Danas, ovo nekada važno utvrđenje svrstano je u red spomenika kulture od velikog značaja.

Sulejmova odbrana 

Iako se na izgradnja današnje tvrđave vezuje za turska osvajanja početkom 16. veka, ovo mesto ima istoriju koja vuče korene još iz antičkih vremena. Naime, na nekoliko kilometara uzvodno od današnjeg Kladova nalazilo se naselje još u preistorijska vremena, da bi za vreme Rimljana ovde nikao grad Zanes. Strateški značaj nekadašnji grad dobija 1524. godine kada turski komandant Bali-beg, po nalogu Sulejmana Veličanstvenog diže utvrđenje koje naziva Feht-ul-islam ili “Kapija islama”.

Namera je bila dvostruka, zajedno sa tvrđavama u Smederevu, Ramu, Golupcu i Kuliču predstavljao je zid odbrane prema Ugarskoj, ali i polaznu tačku za turska osvajanja u Erdelju. Prvo utvrđenje danas je poznato kao Mali grad, i izgrađeno je na najvišoj tački uzvišenja iznad Dunava. Ovo danas možda nije toliko vidljivo jer se deo bedema nalazi ispod nivoa Dunava zbog izgradnje brane Đerdap. Prema pisanju Evlije Čelebije, koji je ove naše krajeve obišao vek i po kasnije, izgrađena tvrđava bila je dobro utvrđena i opremljena topovima, a njen obim iznosio je hiljadu i sto koraka.

Tvrđava Fetislam današnji oblik će dobiti početkom XVIII veka, kada se u cilju ojačavanja linije odbrane tokom tursko-austrijskih ratova. Tom prilikom tvrđava dobija današnji Veliki grad sa šest bastiona. Izgrađene su i tri kapije – Varoška, Orospi i Dunavska sa novim rovom ispunjenim vodom i palisadama. Još jedna dogradnja vezana je za 1818. godinu kada su bedemi dodatno ojačani.

  Foto: Pudelek

Svi vladari Kapije islama 

Tokom svoje istorije, Fetislam je bio jedna od najvažnijih tvrđava na Dunavu i kao takav predmet stalnih previranja i osvanjanja. Pored uobičanog sukoba dva najveća evropska carstva – Austrijskog i Turskog, gospodari tvrđave jedno vreme bili su i hajduci. Naime, 1591. godine, do tada nosvojivi bedemi pali su pod naletom vlaškog vojvode Mihajlo. Munjeviti napad izveden je od stane hajduka koji nisu časili časa, već su se bacili u pljačku i paljevinu. Na kraju su sa hajducima pobegli i nastanjeni hrišćani, plašeći se da će biti žrtve turske osvete. Iako je ovim razorena uništena tvrđava, Turci su je ponovo zaposeli i popravili, a umesto spaljene varoši sazidali novu koja će u kasnijim vremenima poneti naziv Kladovo.

Pod srpsku vlast Fetislam je pao dva puta i oba puta predajom. Prvi put se to desilo u Prvom srpskom ustanku kada je krenulo oslobađanje Krajine uz blagoslov Rusije. Tek posle pada Negotina, zapovednik turske posade predao je Fetislam i Kladovo ustanicima. Za komandanta grada tada je postavljen legendarni vojvoda Petar Dobrnjac.

Sa propašću ustanka, Turci se vraćaju u tvrđenje i dodatno ga ojačavaju. Razlog ovome je i taj što su kroz kontrolu Dunava imali i prevlast nad ovim delom Srbije. Političke igre oko predaje Fetislama igrao je gotovo čitavu deceniju i knez Miloš sa svojim pregovaračima, koji su uspeli Hatišerifima iz 1830. i 1833. povlačenje Turaka iz Srbije. Ipak, svih šest utvrđenih gradova u Srbiji i dalje su ostali sa turskom posadom i kontrolom. U tom periodu tvrđava nosi zanimljiv naziv koji je bio kontrapunkt turskim “Kapiji islama”. Naime, Srbi su ga zvali Svetislav.

Konačno, posle incidenta kod Čukur česme i bombardovanja Beograda, a sve pod pritiskom velikih sila koje su stale na srpsku stranu, Turska 1867. godine pristaje na srpske zahteve i nalaže predaju gradova knezu Mihailu, a Kladovo i Fetislam gube svoju vojnu ulogu i postaju jedna od tačaka na trgovačkom putu od Beča do Crnog mora.

Za Fetislam i Kladovo se u novije vreme vezuje jedna zanimljivost, a to je da je bio prvi grad u Jugoslaviji koji je u Drugom svetskom ratu oslobodila Crvena armija. Bilo je to 6. septembra 1944. godine.

Iako je decenijama Fetislam bio žrtva nebirge i protoka vremena, u poslednjih nekoliko godina započet je projekat obnove i konzervacije utvrđenja pod nazivom “Nasleđe na Dunavu”,  koji će ga staviti na mapu turističke i kulturne ponude ovog dela Srbije.