Kako je lukavstvom kneza Miloša sazidana prva crkva u Kneževini Srbiji

Stara ili Pridvorna crkva zadužbinska je crkva kneza Miloša. Sazidana je pored njegovog konaka u Kragujevcu daleke 1818. godine.

Ovo zdanje neosporne istorijske i duhovne vrednosti, zanimljivo je i po tome što se za njen nastanak vezuje neobična legenda koja i posle dva veka svedoči o lukavstvu Miloša Obrenovića i kako se u teškim vremenima malim gestovima osvajala sloboda.

Kako je knez nadmudrio pašu

Tokom osmanske vladavine, pravoslavni hramovi su zatvarani, rušeni i zapuštani, a neki čak i pretvoreni u magacine i džamije. Po selima bi tu i tamo nikla neka skromna crkva brvnara, ali većih građevinskih poduhvata nije bilo. U vreme kada je izbio Drugi svetski ustanak, zvuk crkvenog zvona već vekovima nije odzvanjao.

Sve se menja dolaskom Miloša Obrenovića na vlast, koji pregovorima i nadmudrivanjem utire prve korake ka nezavisnosti Srbije. Jedna od stvari na kojima je insistirao bila je izgradnja i obnova crkava, kako bi se i taj deo naše kulture i tradicije oslobodio stega tuđe ruke. Tako je na  Đurđevdan 1818. godine u manastiru Vraćevšnica održan veliki narodni sabor na kome je Kragujevac, važna varoš u srcu Šumadije i na samom Carigradskom drumu, odabrana za prestonicu Kneževine. Ubrzo u varoši počinje i izgradnja dvorskog kompleksa kneza Miloša, koji su činili pored konaka, apsana, kasarna, apoteka, a kasnije i škola i pozorište.

Nešto je ipak nedostajalo. Crkva. Uporan kakav je bio, knez Miloš i pored turske zabrane, nije odustajao od svoje namere da sagradi hram, te se obraća paši sa molbom da mu se dozvoli izgradnja crkve na nekadašnjem groblju. Paša nije bio imun na kneževo laskanje, ni na poklone, ali ni rad da popusti buntovnim Srbima. Pristaje da da dozvolu, ali samo pod jednim uslovom – da crkva ne bude veća od površine jedne goveđe kože.

Ono što paša nije očekivao bilo je oduševljeno prihvatanje odluke. Miloš je, naime, imao plan koji je iskovao na osnovu priče koju je još u detinjstvu čuo o svom pretku koji je silno bogatstvo stekao nadmudrivši nekog agu. Posle povratka u Kragujevac, knez posla glas da se dovede najkrupniji vo, te najspretnijim majstorima naredi da njegovu kožu iseku na najtanju moguću traku tako da se kanap od kože ne prekine. Majstori su potom poboli kočiće u zemlju i razvukli tanki kaiš između njih, i tako omeđili zemlju za izgradnju svetinje.

Kada je turski paša saznao da će umesto crkvice u kojoj ne može ni sveća da se upali iznići lepa i velika crkva, razljuti se i naredi rušenje. Ali, lukavi Miloš mu je i tu doskočio odgovorivši da je samo pratio njegovu odluku. Nadmudreni paša mogao je samo da prizna poraz i dozvolio je završetak gradnje.

Dva veka Pridvorne crkve

Pridvorona crkva je sagrađena od ličnih sredstava kneza Miloša, koji je dao novac i za uređenje okoline. Malih je dimenzija, bez kubeta i zvonika, pošto su Turci u vreme njene izgradnje branili zvona. Posvećena je Silasku Svetog duha na apostole, a tokom vlasti kneza Miloša služila je kao dvorska kapela i centralna kragujevačka crkva. Samim tim, bila je prva mitropolitska, saborna i dvorska crkva sazidana u modernoj Srbiji.

Pošto je u to vreme Kragujevac bio prestonica Srbije, njena porta služila je kao mesto na kome su održavani veliki crkveni, narodni i državni skupovi. U njoj su čitani svi hatišerifi kojima je država polako osvajala nezavisnost.

Posebno je značajna 1835. godina kada je u porti Stare crkve u Kragujevcu proglašen prvi srpski ustav, Sretenjski ustav. Iako je njegovo dejstvo ubrzo osporeno, ovaj ustav predstavlja prvi pravi temelj naše moderne države.

Takođe, u porti ove crkve održavana su zasedanja narodne skupštine, da bi na istom mestu 1859. bila izgrađena zgrada skupštine, prva ove vrste u Srbiji. U ovom zdanju donesene su gotovo sve važne političke i državne odluke, između ostalog i objava rata Turskoj 1876. godine, kao i uslovi Berlinskog kongresa kojim je Srbija stekla nezavisnost. Naime, iako je u međuvremenu prestonica Srbije premeštena u Beograd, Kragujevac je zadržao ulogu važnog političkog čvorišta.

Tokom narednih decenija, crkva je više puta renovirana i dograđivana. Prvo zvono oglasilo se 1829. godine, ali je crkva freskopisana tek dva veka kasnije tokom priprema za proslavu 200 godina postojanja. Danas je ovo vredno zdanje pod zaštitom države kao spomenik kulture od izuzetnog značaja.   

* Naslovna fotografija: Wikimedia commons / Ванилица