Dok su Srbijom za vreme Velikog rata besneli oštri sukobi, još se malo slutilo da će požrtvovanost srpskih vojnika odjeknuti hiljadama kilometara daleko. Međutim, o njihovoj hrabrosti se među savezničkim trupama već podosta znalo – uprkos strahotama rata, njihove priče su izazivale neskriveno divljenje saveznika.
Osim zasluženog ordenja i priznanja, jedna od takvih dobila je malo drugačiji epilog. Iako to nije bio prvi put da se o nekom od poznatih imena pročuje van granica zemlje, još se nije desilo – bar ne do tada – da je „otputovalo“ čak do planinskih venaca sa druge strane Atlantika.
Planina Putnik, jedinstvena među planinskim masivima Kanade
Duž planinskog masiva Kananaskis u jugozapadnom kutku Kanade, prostire se deo lanca Stenovitih planina. Među njima je i planina Putnik – visoka 2.940 metara, zauzela je granicu između pokrajine Alberta i Britanske Kolumbije.
Od okolnih vrhova neobičnih naziva, samo se njeno ime izgovara po Vuku. Nadenuto joj je pre više od jednog veka, ubrzo nakon što je novembra 1918. godine okončan Prvi svetski rat. Kako bi mu na ovaj način iskazali poštovanje, Kanađani su jednu od svojih planina nazvali po vojvodi Radomiru Putniku.
Želja im je bila time da odaju počast i svim srpskim borcima, znajući za njihove žrtve tokom savezničkih borbi. Od samog početka rata borili su se pod komandom vojvode Putnika, a prvi poraz neprijateljskim silama zadali su već na samom početku rata.
Kako je istorija upamtila prvog srpskog vojvodu
Čak i vek nakon što je rat završen, retkima je poznato da su posebnu počast vojvodi iskazali stanovnici daleke Kanade. O biografiji vojvode Putnika, pak, mnogo se više zna. Istorija ga je svrstala u redove najvećih srpskih vojskovođa, i to ne samo u Velikom ratu, već i u svekolikoj burnoj povesti ratovanja u Srbiji.
Zna se i da je prezime Putnik nosio još Radomirov deda Arsenije. Iako je vojvoda rođen u Kragujevcu, preci su mu potekli sa Kosova. Kada su, pak, Arsenija jednom prilikom pitali kako se zove – a imao je tada 7 godina – rekao je da je on putnik u nepoznatom pravcu.
Otada i porodica čuvenog vojskovođe nosi prezime Putnik. Što se Radomira Putnika tiče, po hrabrosti se isticao još otkako se po završetku beogradske Vojne akademije borio u srpsko-turskim ratovima kao major.
Ubrzo je došao do mesta načelnika odeljenja Glavnog generalštaba srpske vojske. Iako je do 1896. godine penzionisan, ponovo se našao na toj poziciji nakon Majskog prevrata. Međutim, prvu veliku pobedu osvojio je s kraja 1912. godine, kada je u Prvom balkanskom ratu savladao tursku Vardarsku armiju.
Zasluživši nakon presudne Kumanovske bitke i novu titulu, Radomir Putnik postao je prvi srpski vojvoda. Uprkos tome je ostao i veoma skroman – po sopstvenoj želji, primao je potporučničku platu od 3 dinara dnevno. Dolaskom Prvog svetskog rata, poveo je čete srpskih boraca i pokazao izuzetnu hrabrost u bitkama.
Vojska je pod komandom vojvode Putnika bila za vreme sve četiri neprijateljske invazije na Srbiju. Prvu pobedu odneo je već u bici na Ceru, zadavši tada veliki poraz austrougarskoj vojsci. Međutim, trojna invazija Centralnih sila 1915. godine stavila ga je pred presudnu odluku.
Uprkos teškoj bolesti zbog koje je napustio mesto načelnika štaba Vrhovne komande, vojvoda je naredio povlačenje preko Kosova i Metohije. Kako bi se spasla od daleko nadmoćnijeg neprijatelja, cela jedna nacija – od državnog vrha i vojske, do običnog sveta – krenula je put grčkog primorja. Uz gubitke pretrpljene tokom Albanske golgote, pogoršalo se i vojvodino zdravstveno stanje. Najpre je početkom 1916. godine prebačen na lečenje na Krf, nakon čega odlazi u Nicu. Međutim, kraj Velikog rata nije dočekao – preminuo je u maju 1917. godine.
Nikada zaboravljena hrabrost savezničkih snaga
Odmah po završetku rata, hiljadama kilometara daleko od Srbije, jedna od planina u kanadskoj pokrajini Alberta ponela je ime vojvode Putnika. Njegovi posmtni ostaci su decembra 1926. godine iz Francuske preneti u Kraljevinu SHS, a sahranjen je na beogradskom Novom groblju uz najveće vojne i državne počasti.
Kanađani ime vojvode Putnika nisu zaboravili ni vek nakon završetka rata. U oktobru 2012. godine, u podnožju planine otkrivena je i spomen-ploča. Postavili su je članovi Ravnogorskog pokreta Kalgarija, najvećeg grada provincije Alberta, a pridružila im se i grupa ljudi iz glavnog grada pokrajine, Edmontona.
U čast vojvode i srpskih boraca, na spomen-ploči je uklesan i natpis na engleskom jeziku: „Planina Putnik nazvana je u znak večnog sećanja na muškarce i žene iz savezničkih oružanih snaga u Srbiji i njihovog vođu, vojvodu Radomira Putnika (1847—1917). Srbija je izgubila četvrtinu svog stanovništva, kako pripadnika vojske, tako i civila za vreme Prvog svetskog rata (1914–1918). Ova žrtva bila je deo kanadskih i savezničkih borbi u Evropi protiv tri carevine, u cilju zaštite ljudskih prava i slobode čovečanstva“. Što se, pak, planinskog masiva neobičnog imena tiče, danas mu pripada i status jedne od najpopularnijih turističkih atrakcija u Kanadi.
*Naslovna fotografija: Kevin Lenz / Wikipedia
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
