Kameni mostovi reke Vratne

Tri kamene prerasti iznad reke Vratne u istočnoj Srbiji, primer su kako remek-dela graditeljstva mogu da nastanu i bez ljudske pomoći, samo samim delovanjem stvaralačke sile prirode.

Ovi kameni mostovi predstavljaju redak geološki fenomen koji se javlja uglavnom pri morskim obalama, ali to ih ne sprečava da budu najviši u Evropi i da pariraju svojom visinom samo onima u kanjonu reke Kolorado. Svojom neobičnošću i misterijama vezanim za njihov nastanak svake godine privlače sve više i više posetilaca koji dolaze u potrazi za magičnim svetovima s druge strane kamenih dveri. 

Misterija nastanka koja golica maštu

Tri kamena mosta ili, stručno, prerasti nalaze se u kanjonu koji formira gornji tok reke Vratne. Reka Vratna, duga samo 26 kilometara, izvire ispod planine Veliki Greben, odakle se spušta istočnim padinama sve do ušća u Dunav nizvodno od Brze Palanke. Tokom letnjih meseci postaje reka ponornica, jer se zbog smanjenih padavina i slabljenja izvora na par mesta ponire i ponovo izlazi na površinu.

Samo poreklo perasta nije do kraja istraženo. U narodnom predanju su se ovi neobični otvori prerasli u dveri ka "onom svetu", i imali su važnu ulogu u obrednoj magiji vlaškog naroda. Zapise o njima donosi Feliks Kanic, koji je sredinom XIX veka putovao Balkanom i ostavi neke od prvih zapisa i grafika o Srbiji i životu na ovom području. On ih naziva "delom erozije i lepim krečnjačkim scenarijom".

Nešto konkretniji je Jovan Cvijić, koji je prilikom istraživanja zapazio da su u pitanju ostaci svoda velike pećine kroz koju je reka nekada proticala.

Sa ovim se slažu i današnji geolozi koji su prilikom ispitivanja tla utvrdili da je u pitanju kanjon nastao kao posledica talasa velikog jezera koje se nekada nalazilo na ovim prostorima. Vremenom je doslo do isušivanja jezera koje je ostavilo terase niz koje se spuštala jak i brz podzemni tok koji je pravio podzemne pećine i okapine. Daljim spuštanjem nivoa vode, došlo je do slabljenja mekih krečnjačkih stena i urušavanja tla tavanice čijeg su početka i kraja Velika i Mala prerast ostaci. Prilog ovoj teoriji su i pećine u blizini toka reke, koje još nisu istražene, ali se pretpostavlja da se u jednoj nalaze jezerca.

Foto: Wikipedia / CrniBombarder - Velika prerast

Tri prerasti kanjona Vratne

Da biste došli do prerasti u kanjonu Vratne, potrebno je da se uputite do sela Vratna i istoimenog Manastira, u blizini Negotina. Manastir Vratna osnovan je u XIV veku i nalazi se na samoj obali istoimene reke. Na samo 200 metara uzvodno od manastira, prateći dobro utabanu planinarsku stazu, stižete do ulaza u kanjon i prve prerasti.

Nazvan Mala prerast , daje pogrešnu sliku o svojoj veličini.  Naime, dužine 15 metara, širine otvora 33 metra i visine 34 metra, predstavlja najvišu od tri prerasti u ovoj klisuri. Nosi titulu i jedne od najviših prerasti u Evropi i svetu, a ispred nje se po visini ističe samo Valja prerast kod Majdanpeka.

Put u dužini od 100 metara kroz magični svet kanjona obraslog zeljastim biljkama, jorgovanima, leskom, jasenom, bukvom odaje utisak da ste zaista zalutali u neki fantastični film ili izmišljeni predeo iz neke knjige. A na samom kraju nekadašnje pećine nalazi se Velika prerast. Ova prerast je skoro tri puta duža i iznosi 45 metara. Dužina otvora je pak manja i iznosi 23 metra, dok je visina 26 metara. Zajedno ove prerasti čine celinu i često se nazivaju Manastirska vrata ili Manastirske prerasti.

Treći prerast, Suva prerast, nalazi se na oko 2 kilometra uzvodno od prva dva. Poslednji je otkriven i teško dostupan, tako da je za pešačenje do njega potrebna dobra oprema i fizička kondicija. Ipak, trud se isplati. Ovo je i najniža od tri presasti, širine 15 metara i visine otvora od 20 metara, ali druga po dužini brojeći 34 metra. Svoje ime je dobila po tome što je u letnjim mesecima na ovom mestu Vratna ponornica, spuštajući se u zemlju nekih pedeset metara uzvodno od prerasti i izvirući i ponirući još nekoliko puta na svom putu kroz nekadašnju pećinu.

Iako su prerasti kanjona Vratne možda nekada i bile stanište  vila i vilenjaka, demona i dobrih duhova, danas je mesto na kome žive srne, mufloni, krdo jelena lopatara, zečevi, divlje svinje, vidre i drugi brojni životinjski svet. Zbog svojih izuzetnih karakteristika, kanjon Vratne je 2014. godine proglašen zaštićenim područjem prve kategorije, od nacionalnog odnosno izuzetnog značaja.

*Naslovna fotografija:  CrniBombarder!!! - Сопствено дело, CC BY-SA 3.0