Možda će nekom zazvučati čudno, ali nekada su se srpski vojnici brojali među najbolje mornare. Suvereno su gospodarili Dunavom i Savom, braneći hrišćansku Evropu od najezde Otomanskog carstva. Zvali su Šajkaši po posebnoj vrsti brodova na kojima su plovili, a smatra se da je zahvaljujući njima nastala i čuvena srpska šajkača.
Snaga zajednice u službi carstva
Turska osvajanja i skori pad Srpske despotovine doveli su do masovnog iseljavanja Srba preko Save i Dunava. Ne želeći da budu robovi, napuštali su vekovna ognjišta i spas tražili u Ugarskoj. Da su Srbi dobri i spretni ratnici koji će do poslednjeg daha braniti granicu, znao je ugarski kralj Matija Korvin. Naime, i njegovim venama tekla je krv srpskih ratnika, jer je njegov otac Janoš Hunjadi jedan od najvećih mađarskih junaka, bio unuk srpskog kneza iz Banata. Takođe, mnogi smatraju da je upravo zahvaljujući brzim brodovima sa pretežno srpskom posadom i superiornoj taktici Hunjadija, sprečen dalji upad Turaka u Ugarsku posle odbrane Beograda 1456. godine.
Dve godine posle ovog boja, Matija Korvin dolazi na vlasti i reorganizuje dotadašnju rečnu flotu u novu koja će naredna tri veka štititi južne granice hrišćanske Evrope. Svoje neobično ime dobili su posebnoj vrsti rečnih lađa – šajkama.
Šajke su bile brze i lake drvene barke, kojima je bilo lako upravljati, te su služile za patroliranje i brze prepade na neprijatelja. One manje bile su na vesla, dok su veće imale jedno jedro zbog čega su podsećale na male galije. U kasnijim vremenima veće su bile naoružane i topom, zbog čega su u ratnoj upotrebi bile sve do XIX veka.
I sami Šajkaši su bili neobična vojna formacija, sastavljena od članova iste porodice i plemena, čime su veze između vojnika bile daleko jače i vernost veća. Na čelu svake šajke nalazio se kapetan, a da bi se joč više učvrstila vernost kruni, Šajkašima je bilo dozvoljeno da sa porodicama žive u vojnom logoru. Šta više, zbog toga što su vojnom poslu bili posvećeni svi od deteta do starca, često su područje koje su naseljavali, današnju Šajkašku, nazivali vojnom kasarnom na otvorenom.
Crtež: Wikipedia
Gerilci na reci i kopnu
Šajkaši su bili poznati po onome što bi se moglo nazvati gerilskim načinom ratovanja. Mali, okretni brodovi mogli su da prime i do 30 ratnika naoružanih
sabljama, kopljima i lukom i strelama. Kasnije su koristili muskete i drugo vatreno oružje. Napadali su munjevito, gotovo u čoporu, borili se i ginuli pod parolom “svi za jednog, jedan za sve”. Zbog svoje hrabrosti i ratobornosti istoričar Gavrilo Vitković o njima piše: “Junaštvom i duranošću nadmašivali su i same Špartance”. Među drugim vojnicima bili su prepoznatljivi po tamno-plavoj uniformi i prepoznatljivoj kapi za koju se smatra da je bila inspiracija za prepoznatljivu srpsku šajkaču.
Od prvobitnih 10.000 ljudi, broj Šajkaša se u narednim vekovima značajno uvećao, tako da su svoje luke imali duž Save, Dunava i njihovog sliva. Velike stanice su se nalazile u Beogradu, Slankamenu, Šapcu, Sentandreji, Đuru, Estergomu, Požunu.
Ipak, stvari nisu uvek išle tako glatko. Smatra se da je pobuna Šajkaša, odnosno, njihovo odbijanje da se bore zbog godinama ne isplaćivanih plata bio razlog turskog osvajanja Beograda 1521. godine. Nasuprot tome, pet godina kasnije, u bici kod Petrovaradina 1526. godine, Šajkaši su bili jedan od razloga zašto je gotovo do kolena potučena otomaska flota. Nažalost, ovo nije bilo dovoljno da u Mohačkoj bici koja je usledila hrišćanske snage budu potučene do kolena.
Seoba na istok
Posle sloma Ugarske, Šajkaši prelaze u nadležnost austrijskog cara koji sedište premešta u Komoran, mesto u današnjoj Slovačkoj. Ovaj utvrđeni grad bio je prva linija odbrane Beča za napade turskih snaga sa Dunava. Prvi Šajkaši dospeli u “grad komarac” (naziv grada potiče od slovenske reči komar, odnosno komarac)su još u XV veku, a zadatak im je bio čuvanje utvrđenja na ostrvu Sito. U narednim vekovima ovaj gradić biće i jedan od centara srpske kulture u Austriji i Mađarskoj, kao i mesto koje je bilo glavni cilj Velike seobe Srba.
Ovde se završava prvi deo priče. U nastavku o tome kako je nastala i nestala Šajkaška.
*Naslovna slika: Pogled na Komarno sa šajkama, umetnička gravira
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
