„Pod svetlom reflektora bio je veličanstven kao Đurađ, pobedonosan kao Nemanja, dostojanstven kao starina Jug, mio kao Romeo, a lep kao Apolon.“
Ovako je o velikanu srpskog teatra svojevremeno govorio Milorad Popović Šapčanin, dramski pisac i upravitelj beogradskog Narodnog Pozorišta. I zaista, Toša Jovanović je na sceni plenio i kao Jug Bogdan i Đurađ Branković, ali i kao Stefan Nemanja ili Romeo Monteki. Danima nakon njegovih izvedbi, pera kritičara bila su puna hvale i veličanja. Bio je apsolutni favorit ne samo beogradske i zagrebačke publike, već i tadašnje prve dame, kraljice Natalije Obrenović.
Od zvučnih priznanja koje mu je doneo zapaženi glumački talenat, Toša Jovanović je u Srbiji odlikovan Ordenom Svetog Save V i VI reda. Njegovim imenom kasnije je nazvan i najstariji vojvođanski teatar – veliko pozorište u Bečkereku.
Preko češlja i makaza do pozorišnih dasaka
Pre nego što će zablistati pod reflektorima na sceni, Toša je morao da batali put koji su mu isprva namenili roditelji. Ugledni žitelji Bečkereka, Jovanović Jovan – muzičar i šef orkestra i Sultana, domaćica – dobili su 1845. godine sina Todora. Tošom su mu tepali još dok je bio u kolevci, a ovaj nadimak je nosio do kraja života.
Detinjstvo je proveo u rodnom Velikom Bečkereku. Roditelji su ga potom poslali u Beograd, gde je učio berberski zanat kao šegrt gazda-Dobrinovića. U čaršijskoj berbernici, društvo mu je pravio i kalfa Ilija Stanojević, kao i gazdin sin, Pera Dobrinović, koji je tek trebalo da postane šegrt. Igrom slučaja, sva trojica će ubrzo ostaviti makaze i zakoračiti na daske koje život znače.
Tako se i Toša oko 1865. godine našao u jednoj putujućoj pozorišnoj trupi. Četiri godine kasnije postaće član Narodnog pozorišta u Beogradu, nakon što se priključio glumačkom sastavu pozorišnog šaptača Paje Stepića. Uto mu se svidela Stepićeva kći Jelena koja takođe beše glumica. Već nekoliko godina nakon što su uplovili u brak, glumački par je na sceni zaređao zapažene uspehe.
Harizmatični miljenik teatarske publike
Skrenuvši pažnju i upravnika ostalih pozorišta u zemlji, Jovanovići 1873. godine dobijaju poziv za gostovanje u Hrvatskom narodnom kazalištu u Zagrebu. Nameravali su zaigrati u samo nekoliko predstava, ali njihov uspeh je bio još zapaženiji nego u srpskoj prestonici. U Zagrebu su naposletku ostali punih pet godina.
Nakon toga je pala ponuda i za angažman u bečkom pozorištu, ali Toša i Jelena ipak odlučuju da se vrate u Beograd. Na čelu Narodnog pozorišta tada je bio Jovan Đorđević, a od 1879. godine Toša Jovanović postaje i stalni glumac prestoničkog teatra.
Ubrzo su se na Jovanovićevom repertoaru istakle role iz čuvenih dramskih dela, poput Geteovog „Fausta“ i Gogoljevog „Revizora“. Isto je tako verno dočaravao velike figure ovdašnje istorije. Svakako je tome kumovala i sama pojava sada već renomiranog glumca: pored zvonkog glasa, Toša je plenio i svojim naočitim, stasitim izgledom.
Otuda je postao miljenik osobito ženskog dela beogradske publike – naročito kada bi maestralno zaigrao role ljubavnika „francuskog tipa“. One su ga naposletku najviše i proslavile, pa se šuškalo da je čak i kraljica Natalija Obrenović, najblaže rečeno, bila istinski očarana velikim glumcem.
Za to vreme, kritičari su Jovanovića hvalili kao izuzetnog interpretarora. Tumačio je uloge velikog klasičnog repertoara, a najviše ovacija beogradskog pozorišnog auditorijuma dobio je 1890. godine. Zaigravši grofa u predstavi „Grof Praks“, Todor Jovanović proslavio je 25 godina pod svetlima pozornice. Njegov nastup su sa velikom pažnjom ispratili i tadašnji umetnički i glumački krugovi.
Glumac na sceni, a ponekad i u stvarnom životu
U to vreme su se već proširile i čaršijske priče o potajnoj zaljubljenosti – čak i ljubavnoj aferi – velikog glumca i srpske kraljice. Dodatno ih je potkrepio Natalijin rastanak od supruga Milana Obrenovića, a nakon toga i pismo „nežnog“ sadržaja koje je prva dama uputila Jovanoviću povodom 25-godišnjice karijere.
Jovanović je, pak, ostao veran svojim ulogama i sceni. Zahvaljujući tome je naposletku uspeo da „nadglumi“ i sve jače bolove u grudima. Iz publike je bilo gotovo nemoguće naslutiti da se slavni glumac borio sa opakom grudoboljom. Na sceni beogradskog Narodnog pozorišta pojavljivao se iz večeri u veče, sve dok ga bolest ipak nije prerano savladala.
Samo tri godine nakon što je obeležio pozorišni jubilej, Toša Jovanović preminuo je u februaru 1893. Vest je odjeknula celom kulturnom scenom, a velikan srpskog glumišta sahranjen je na prestoničkom Novom groblju. Toša Jovanović imao je svega 47 godina. Uprkos tome, zauzeo je mesto jedne od vodećih teatarskih figura druge polovine 19. veka.
*Naslovna fotografija: Wikipedia / Bojan Kojičić
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
