Trećeg dana meseca septembra 1939., jugoslovenska „Politika“ privukla je poglede sumornom naslovnicom. Nakon vesti da su „Engleska i Francuska od juče u ratnom stanju s Nemačkom“, svakodnevica u tadašnjoj Jugoslaviji postala je pritisnuta senkom rata.
Samo dva dana pre toga, Nemačka je zasula bombama Poljsku. Tako je, u odjecima Drugog svetskog rata, pomalo ispod radara prolazilo sve što je činilo svakidašnjicu – a uz to i jedna slikarska izložba u zgradi beogradskog Novog univerziteta.
Sticajem okolnosti, umetnik kome se tada našlo izloženo preko 400 dela, isti taj rat presudio je tri godine kasnije. Umesto uz zasluge dostojne umetnika njegovog kova, Sava Šumanović je ispraćen u sremskomitrovačku masovnu grobnicu.
Otmeni revolucionar
Pod istom senkom rata prolazile su i poslednje godine života velikog jugoslovenskog slikara. Beogradska izložba koju je donekle mimoišla pažnja – a brojala je više stotina Šumanovićevih dela – bila je tek deo sveta kakvog je mogao naslikati jedino slikar istančanog senzibiliteta. Za njega samog se, pak, na prvi pogled ni ne bi moglo ustanoviti da je slikar. Crnih očiju i pomalo zvaničnog izraza lica, Sava Šumanović je pre mogao ličiti na doktora ili advokata.
Mogao je to naslediti od majke Perside i oca Milutina, koji su i sami dolazili iz uglednih porodica. Sava Šumanović, rođen 1896. u Vinkovcima u današnjoj Hrvatskoj, korene je vukao iz Šida, a porodične veze roditelja su ga spajale i sa Zagrebom i Beogradom.
Tako ga je gimnazija najpre odvela u Zemun, a od 1914. godine se na studije slikarstva premešta na zagrebačku Akademiju. Uz to je iz porodice poneo i nastojanje da gravitira ka učenosti. Među akademcima je slovio za veoma obrazovanog i darovitog, te mu se spontano nametnulo i da, ne bi li mogao da prati literaturu na francuskom, prione na učenje jezika.
Već od studenskih dana, Sava Šumanović se odupirao onome što se u umetnosti smatralo zastarelim. Uz simbolizam i secesiju kojima je tada naginjao, ispoljavao je sklonost ka istraživanju novih stilova u slikarstvu. U tome će ga narednih godina još više osmeliti i boravak u Parizu.
Vinovnik novih stilova
Početkom ’20-ih godina prošlog veka, francuska prestonica slovila je za umetnički centar sveta. Šumanović se u njemu zatekao najpre na kratkom usavršavanju, dospevajući u krug umetnika kakav je bio veliki Pikaso. U takvom je okruženju imao zeleno svetlo da prati i nove umetničke trendove, ali ga je talenat vodio i korak dalje: postao je njihov inicijator.
Ipak, Zagrepčani su na tako nešto još uvek gledali s podozrenjem. Šumanović je lokalnoj umetničkoj publici doneo u to vreme novi stil kubizma, ali njegovih istinskih poštovalaca još nije bilo mnogo. Parižani su, s druge strane, umeli da cene njegovo delo. Tamošnja kafana „La Coupole“ još od 1927. godine čuva enterijer oslikan Šumanovićevim kistom, a godine 2019. mu je i magazin Vog odao posebno priznanje – parisku izložbu njegovih dela proglasio je među 5 najznačajnijih.
Već tada je Šumanović zakoračio u rang umetnika svetske slikarske baštine. Njegov „Pijani brod“, naslikan 1927. godine, bio je delo koje je doveo i do novih, monumentalnih razmera. Ipak, postojalo je u ovoj slici i nešto proročansko: iako je Drugi svetski rat još bio daleko, Šumanovićeva slika kao je zloslutno najavljivala nadolazeću kataklizmu.
Nastaviće se...
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
