Bogatstvo srpske istorije i kulture ogleda se i kroz nazive mesta i naselja na teritoriji današnje Srbije. Tokom sedam milenijuma otkrivene istorije, razni privremeni i trajni stanovnici ostavljali su svoje tragove, čineći naše prostore nesvakidašnjim muzejom na otvorenom. Ovo je kratki podsetnik na stare, slučajno ili namerno zaboravljene nazive srpskih gradova i naselja.
Rimljani, Mađari, Turci i pomalo Austrijanci
A sve je počelo sa Rimljanima. Sa širenjem rimske imperije do obala Dunava i Save početkom prvog milenijuma, počinje i stvaranje prvih urbanih celina na teritoriji Srbiji. U početku vojni kampovi, castrumi, ova naselja građena su na strateškim mestima duž plovnih reka i puta Via Miltaris koji se protezao čitavom dužinimo Balkanskog poluostrva. To je vreme u kome nastaju Sirmijum (Sremska Mitrovica), Akuminikum(Slankamen), Burguak (Novi Banovci), Viminacijum (Kostolac), Kuzum (Petrovaradin), Naisus (Niš), Romulijana (Zaječar), Semendrija (Smederevo), Teranda (Suva Reka), Ulpijana (Lipljan), Horemum Margi (Ćuprija).
Neka od ovih naselja nastavljaju svoj život i u narednim vekovima, menajući imena u zavisnosti od carstva ili kraljevstva na čijoj su se teritoriji nalazili. Tako rimski Taurunum postaje Mallevilla u spisima iz vremena krstaških ratova, zatim austrijski Semlin i mađarski Zimony, iz koga je i izvedeno današnje ime Zemun.
Sirmijum menja ime u Civitas Sancti Demetrii za vreme Vizantije, potom u mađarski Szávaszentdemeter, i na kraju u srpski Mitrovica, sva tri naziva u slavu zaštitnika grada svetog Dimitrija.
Današnji Novi Sad imao je podjednako burnu istoriju - od Neoplante, preko Rackog sela, Rackog grad i Racke varoši i Petrovaradinskog šanca, dok su ga Mađari nazivali Újvidék.
Susedni Zrenjanin je isto šampion po broju naziva - prvi put se spominje u XIV veku kao Bečkerek, turski putopisac Evlija Čelebija ga naziva Beš Telek, dok je u XVIII veku zamalo postao Nova Barselona. U Kraljevini Jugoslaviji nosi naziv Veliki Bečkerek, izveden je od mađarskog Nagybecskerek, i pred sam Drugi svetski rat - Petrovgrad. Današnji naziv Zrenjanin je poneo 1946. godine u spomen na narodnog heroja Žarka Zrenjanina.
Tu je i Sombor koji je ime najverovatnije dobio po vlastelinskoj porodici Cobor-Sent-Mihalj, te je naselje nastanjeno slovenskim stanovništvom ponelo ime Zombora ili Sombora. Istorija ga pamti i kao Samobor, Sambor, Sambir, Sonbor, Sanbur, Zibor i Zombar, dok su ga Srbi nazivali Ravangrad. Treba spomenuti i Srbobran, gradić koji je u Balaševićevoj pesmi opevan po svom mađarskom nazivu Szenttamás (Sentomaš).
Ovu kratku šetnju kroz Vojvodinu ne možemo da završimo bez spomena Subotice koja je kroz istoriju nosila latinski naziv Zabatska, tokom osmanlijske vlasti Sobotka, te od sredine XVIII veka Sancata Maria i Maria Tereziopolis u slavu austrijske carice Marije Terezije. Već jedan vek kasnije ustaljuje se službeni naziv Subotica, sa mađarskom varijantom Szabadka.
Hoćemo li u Zaslon na vašar?
I krajevi južno od Save i Dunava imali su podjednako burnu istoriju imenovanja. Poslednja prestonica srpske srednjovekovne države, Smederevo kroz istoriju je pored latinskog Semderija bila i grčki Sfenterom, rumunska Semedria, mađarski Szendrő i turski Smendire. Krenemo li niz Dunav, susrećemo se sa nekadašnjim Novigradom, rumuinskom Klaudijom, Kladovskim gradom ili današnjim utvrđenjem Fetislam. Tu je i nekadašnji Taliata, potom Poreč, a današnji Donji Milanovac. Požarevac je nekada nosio rimski naziv Margus, a potom i Puporače, naziv koji se spominje u srpskim izvorima iz XIV veka.
Na pitanje iz naslova, verovatno i sami znate odgovor. Nekadašnji Zaslon danas je poznat kao Šabac. Važno je napomenuti da se u predanju ovaj stari naziv vezivao za srpsko naselje na granici, dok je turski naziv za njihovo naselje bio Bugjur Delen, odnosno probijač boka. Niz Savu se nekada nalazio i Palež, značajno strateško mesto u Prvom i Drugom srpskom ustanku, koji od 1859. godine nosi ime Obrenovac po knez Milošu.
Turski tragovi ostali su i nazivu mesta Kuršumlija, koje je nekada nosilo naziv Bele crkve, po brojnim hramovima koji su se nalazili u njegovoj blizini. Čačak je, takođe, turski naziv mesta koje su Srbi poznavali kao Gradac. Nova Varoš je nekada bila Skender-pašina Palanka, potom Jeni Kasaba, a ovaj naziv je u srpskoj varijanti ostao i danas.
Leskovac je tokom vekova bio i Glubočica, i Dubočica, te za vreme turaka Hisara, dok je Dmitrovgrad i dalje mnogima poznat kao Carigrad. Kraljevo je bilo poznato i kao Rudo Polje, kao i Karanovac, a današnje ime nosi iz vremena sticanja nezavisnosti i obnove srpske kraljevine krajem 19. veka.
Najstariji grad sa 15 imena
Za sam kraj ostavljamo apsolutnog rekordera po broju starih naziva. Pored toga što je prestonica Srbije, centar političkog i društvenog života, Beograd i jedno od najstarijih naselja na svetu. Istorija Beograda seže sedam milenijuma u prošlost do vremena kada je na desnoj obali Dunava formirano naselje neolitsko kulture koju danas poznajemo pod nazivom Vinčanska kultura. Pošto i dalje nije rastumačeno zanimljivo klinasto pismo prvih “Beograđana”, ne znamo kako su svoju naseobinu oni zvali.
Ali znamo kako su je zvali Kelti, koji su na ušće Save u Dunav dospeli u III veku pre nove ere. Svom naselju daju ime Singidun, od reči singi - krug i dun - utvrđeno naselje. Njihov naziv preuzimaju i rimske legije koje se početkom prvog milenijuma na uzvišenju iznad ušća dižu kastrum i zovu ga Singidunum. Grad na granici biće u narednim vekovima poprište sukoba između Rimljana i Varvara koji mu daju naziv Veligradon, kao i naselje slovenskih plemena koji ga nazivaju sadašnjim imenom - Beograd. Smatra se da je ovo ime dobio zbog belih zidina koje su opasivale nekadašnji rimski kastrum ili možda čak po beloj krečnjačkoj steni koja spredstavlja ogoljeni deo spruda nekadašnjeg Panonskog moral, na kome počiva današnji centar Beograda.
Kroz beogradsku istoriju smenjuju se Vizantinci koji ga nazivaju Alba Graeca, zatim Bugari koji ga krste Alba Bugarica. Za Ugare je bio Fehervar, potom Nandoralba i Nandorfehervar. Kroz sve ove nazive provlači se pridev “beli”, te je za srednjovekovne Italijane grad bio Kastel bjanko, odnosno “Bela tvrđava”.
I Turci ostavljaju svoj trag. Prilagođavaju slovenski naziv u Belgrat, a u zapisima se spominje i kao Dar Al Džihad ili “kuća rata”.
U godinama posle oslobođenja Srbije od turske, i svake druge vlasti, ustaljuje se naziv Beograd, sa privremenom varijaciom imena u delima Vuka Karadžića koji ga naziva Bijograd, dok ga njegovi savremenici povremeno nazivaju i Biograd na Dunavu. Poslednji pokušaj promene imena usledio je tokom Drugog svetskog rata, kada okupator naziva Princ Eugen Štat.
Treba napomenuti da je ovo samo deo priče o starim imenima grdova, gradića, varoši i sela Srbije. A o ostalima, nekom drugom prilikom...
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
