Smešten na samom jugu Banata, Vršac slovi za jedan od najlepših gradova ovog dela Srbije. Sigurno ušuškan ispod padina Vršačkih planina, Vršac je grad na čijim se ulicama prepliču razni arhitektonski stilovi koji su i čuvari svih istorijskih epoha kroz koje je grad prošao od vremena despota Đurađa Brankovića do danas.
U jednoj od ovih ulica, Dvorskoj na broju 20, nalazi se jedan od najznačajnijih primera baroknog graditeljstva na našim prostorima – Vladičanski dvor Eparhije banatske.
Vršac – grad na vetrometini
Bilo da ste iz Vršca ili ste u njemu samo prolaznik, ovo zdanje je gotovo nemoguće ne primetiti. Velelepna palata čiji se zeleni krov vidi iz daleka, okružena je visokom ogradom od kovanog gvožđa koja štiti ukusno uređeni vrt dvora. A sve je pročelo daleke 1750. godine kada je, zahvaljujući naporima episkopa Jovana Georgijevića, iz danas rumunskog grada Karansebeš, sedište eparhije vraćeno u Vršac.
Naime, Vršac je još od ranog srednjeg veka bio mesto u kome su se mešale razni narodi, ali je svoj status trajne naseobine dobio tek za vreme ugarskog kralja Žigmunda koji početkom XV veka gradi prvo utvrđenje. Ubrzo je grad prešao pod upravu despota Đurađa Brankovića, koji i gradi čuvanu Vršačku kulu, a oko nje se formira srpska varoš. Uslediće pad pod tursku vlast, neuspešni pokušaj pobune protiv Turaka, te povratak pod hrišćansku vlast za vreme Eugena Savojskog. To je i vreme procvata Vršca koji u koji stižu vinogradari i druge zanatlije iz Nemačke, Francuske, Italije, pa čak i Španije. Srbi koji su pred Turcima napustili ovo područje polako se vraćaju, a slede ih sposobni trgovci Cincari, i grad doživljava brz privredni razvoj.
Povratak episkopije, koja je u Karansebeš premeštena 1702. godine pod episkopom Spiridonom Štibicom, bio je odgovor na težnje lokalnih vlasti da se domaće rumunsko i srpsko pravoslavno stanovništvo prevede u katoličanstvo. Iako je ova namera bila donekle uspešna, sredinom XVII veka,u Karansebešu je bilo još oko 500 srpskih pravoslavnih domova. Ipak, pomeranje stanovništva pod pritiskom je bilo neminovo, te je sredinom veka eparhija vraćena u Vršac i ponovo ponela ime Vršačka eparhija.
Barokno zdanje izuzetne vrednosti
Velelepna građevina Vladičanskog dvora građena je po nalogu episkopa Jovana Georgijevića, a prema projektu nepoznatog pruskog građevinskog inženjera. Pretpostavlja se da su radovi počeli 8. maja 1757. godine kada je osvećen kamen temeljac. Novac za izgradnju obezbedila je sama eparhija, uz veliko zalaganje lokalnih trgovaca, viđenijih i običnih građana.
Sama zgrada izgrađena je u tada novom i modernom baroknom stilu, u vidu jednospratne građevine. Do danas je osnova zdanja gotovo u potpunosti sačuvana, iako su tokom vekova izvršene različite neophodne i estetske izmene i dogradnje.
Najradiklanija rekonstrukcija izvršena je početkom XX veka kada su unutrašnjost i fasada zdanja prepravljeni u tada aktuelnom novobaroknom i neorenesansnom stilu. Takođe, doziđivanjem krovne konstrukcije, tada je zdanje dobilo svoje tri prepoznatljive kule.
Foto: Wikimedia commons / Pavle Marjanović
Važne relikvije sačuvane od zaborava
Pored impozantnog spoljašnjeg izgleda, Vladičanski dvor se odlikuje i bogatom unutrašnjosti, koja mu daje epiteta pravog muzeja. Posetioci mogu da vide originalni nameštaj u stilu baroka i bidermajera. Na zidovima zdanja i u riznici se nalazi zbirka značajnih religijskih slika i portreta episkopa, delo nekih od najzačajnijih slikara i ikonopisaca prošlih epoha, kao što su Zogof Petar, Šerban Popović, Nedeljko Popović, Teodor Ilić Češljar, Jovan Četirević Grobvan, Uroš Predić, i drugi.
U dvoru se nalazi i izuzetno važna dvorska biblioteka, koja se nalazi pod zaštitom UNESKA.
Posebno je važna vladičanska kapela posvećena Svetim arhangelima Gavrilu i Mihajlu, koja se nalazi u prizemlju zdanja. Ikonostas oslikan između 1761. i 1765. godine, predstavlja jedan od retkih sačuvanih ikonostasa iz XVIII veka na ovim prostorima. Ikonopisac je bio Nikola Nešković, deda Jovana Sterije Popovića, koji je po nalogu vladike Gregorijevića studirao slikarstvo na akademiji u Kijevu. Po povratku u Vršac, pristupio je ikonopisanju ikonostasa na kome se posebno ističe celokupan rodoslov Isusa Hrista.
U kapeli se čuva i čudotvorna ikona Presvete Majke Bogorodice, koja je poznata i pod imenom Vinčanska ili Bezidnska. U Vršac je dospela tridesetih godina XX veka, a njeno poreklo je nepoznato. Pretpostavlja se da je nastala u XV ili XVI veku u nekom od manastira u okolini Kijeva.
Za sam kraj još jedna zanimljivost o Vladičanskom dvoru. Naime, prema legendi o nastanku Vršačke kule, despot Đurađ Branković je prilikom izgradnje utvrđenja naredio prokopavanje tunela koji su vodili do njegovog utvđenja u Smederevu, kako bi kolima prevozio svoje blago. O tome da ovo možda nije samo legenda, govori činjenica da se ispod dvora zaista nalazi tunel, koji, nažalost, do danas nije istražen.
*Naslovna fotografija: Depositphotos / @SKunevski
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
