Ponosno je ponela naziv kraljica banjskog turizma. Iako nezvaničan, iza njega stoje i istorijom potkrepljena svedočenja da su do nje kadgod vodili rimski putevi.
U zemlji kojoj je priroda podarila obilje lekovitih izvora, Vrnjačka Banja je nesumnjivo postala „autoritet“ među banjama. Poslednjih šezdesetak godina, taj autoritet su učvrstili i posetioci koji su brojali i do nekoliko stotina hiljada. Svakako, i danas je najviše onih u potrazi za lekovitim darovima prirode, mada su je sa još većom znatiželjom posećivali naučnici i arheolozi.
Odmaralište rimskih legionara: Vrnjačka Banja, više od prirodnog bogatstva
Sredinom ’20-tih godina prošlog veka, nedaleko od grada Kraljeva se već uveliko radilo na uređenju jednog od najbogatijih izvora tople, lekovite vode. O bogatstvu ovog kutka Srbije znalo se decenijama unazad, ali sada je pronađeno i više od blaga koje mu je podarila priroda.
Ispostavilo se da su hrpu od 60-tak novčića ostavili stari Rimljani. Rimska fontana i bazen otkriveni su sasvim slučajno, sklopivši još jedno parče mozaika u istoriji lečilišta.
Dok su artefakti datirali već s početka nove ere, pre Rimljana su rado dolazila i keltska plemena Skordiska. Trenutke uživanja prekratila im je jedna od najmoćnijih civilizacija – Balkan je osvojen, a na mestu blagotvornih mineralnih izvora nastalo je Aquae Orcinae: prvo rimsko lečilište sa bazenom i fontanom.
Ispostaviće se da je ovde ostalo i mnogo više od tek nekoliko desetina novčića – pronađeno ih je preko 500, a samo su Rimljani na ovim izvorima proveli dva veka (od 2. do 4. nove ere). Na ovim izvorima su se, pored lokalnog življa, odmarali i rimski vojnici i legionari. Pored ubacivanja novčića u Fons Romanus, prioritet je, svakako, bio lečenje i oporavak.
Foto: Wikipedia / Gmihail - Most daljinar
Kako je domaćinski revolt zatrpao lekovite izvore
Tokom istorijskog „meteža“ koji je doneo pad Rimske imperije, retko je kome bilo do uživanja u blagodetima prirode. Stoga se i Vrnjačka Banja ponovo pominje tek u vreme Vizantijskog carstva. Ipak, ne zadugo – zalaskom u „mračni“ srednji vek, ponovo se menjaju i svakodnevni životni prioriteti.
Balkanskim poluostrvom zavladali su ratovi i siromaštvo. Istorija je tada mahom pominjala lokalitete u neposrednom okruženju banje: Kruševac, Maglič, Ras i manastire Žiču i Ljubostinju. Navodi se da su u Vrnjačku Banju potom dolazile turske age, spahije i begovi. Međutim, tome je danak uzelo tamošnje stanovništvo: dok su turski vlastodršci odmarali, tako su žiteljima nalagali da ih služe i goste.
Namerivši da takvom zulumu stane na kraj, narod se, kako legenda veli, dosetio da zatrpa lekovite izvore. Oteravši tako tlačitelje, prepustili su zaboravu i blagotvorne banjske izvore. Žitelji okolnih mesta ponovo će ih otkriti nekoliko vekova kasnije, nakon što je i Srbija oslobođena od turskih osvajača.
Od bolnog sveštenikovog pastuva do prve turističke organizacije
Huk lekovitih izvora ponovo se začuo zahvaljujući neobičnoj priči s početka 19. veka. Naime, kraj Vrnjačke Banje obreo se lokalni sveštenik Jefimije Hadži-Popović. Njegov konj beše bolestan, ali ga Hadži-Popović ipak ostavi da luta vrnjačkom dolinom.
Tako je i bolešljiva životinja slučajno dokaskala do jednog izvora mineralne vode. Prepričavalo se da je nakon izvesnog vremena potpuno ozdravila, a za Vrnjačku Banju se potom zainteresovao i knez Miloš Obrenović.
O lekovitim svojstvima ovih izvora prvi je, godine 1835., pisao saksonski baron Žigmund Herder. Poredio je Vrnjačku Banju sa Karlovim Varima u Češkoj, da bi 30-tak godina kasnije i Josif Pančić o njoj napisao celu raspravu. Otkako ju je počeo čitati na svojim predavanjima, probudilo se i interesovanje naroda. Počev od druge polovine veka, ugledni stanovnici okolnih mesta – Kraljeva, Kruševca i Trstenika – prionuli su na uređenje banje.
Među njima je, pored sveštenika Hadži-Popovića, bio i kruševački načelnik Pavle Mutavdžić. I sam je osetio blagodeti vrnjačkih izvora, došavši na poziv profesora Pančića. 1860. godine izgradio je prvi banjski objekat – jednu zgradicu sa bazenom, a narednih godina otpočela je i eksploatacija vrnjačkih izvora.
Tome je bilo zaslužno, pre svega „Osnovatelno fundatorsko društvo lekovite kiselo vruće vode u Vrnjcima“. Formirano 1868., ovo udruženje ujedno beše i prva turistička organizacija na Balkanu. Nakon što je okolina banje uređena, već iduće godine je u njoj na lečenje došlo više od 500 turista.
Foto: Katarina Z - Zamak Belimarkovića
Glavna adresa srpske aristokratije
Ugostivši prve posetioce, i banja je ponela naziv Vrnjačka po jednom selu u čijem se ataru nalazila. Popularnost joj je lagano rasla sve do 1888. godine, kada do vrnjačkih izvora pristiže i general Jovan Belimarković.
Belimarković je u to vreme bio i ministar vojni, i ministar građevine i unutarnjih dela, ali i namesnik za vreme vladavine maloletnog Aleksandra I Obrenovića. U Vrnjačkoj Banji je sagradio dvorac Belimarkovića – velelepni letnjikovac u kome se danas nalazi Kulturni centar. Otkako je vilu iduće godine lično posetio i kralj, Vrnjačka Banja je postala nezaobilazna stanica srpske aristokratije.
Od tada su u najpoznatije srpsko lečilište mahom navraćali pripadnici elite. Belimarkovićev dvor postao je najčuveniji vrnjački toponim u kome su na dnevni red dolazile i važne državno-političke teme. Posete su, doduše, utihnule s početka prošlog veka – najpre dolaskom Balkanskih, a potom i Prvog svetskog rata.
Ipak, gosti se u Vrnjačku Banju vraćaju već ’20-tih godina prošlog veka. Arheolozi su pronalazili fontane i rimske novčiće, ali i oruđa primitivnijih plemena. Nakon njih se vraća i srpska aristokratija, ponovo odabravši vrnjačke izvore za svoja najdraža sastajališta.
Tome su još više pridodali i ondašnji trendovi: poznata lečilišta već su bila među nezaobilaznim atrakcijama širom Evrope, što su rado prihvatila i ugledna imena u Srbiji. Poput čuvenog Kur salona u Banji Koviljači, i u vrnjačkom kraju su raskošne letnjikovce gradili oni sa dubljim džepom. Tako će ostati sve dok Evropu nije zatresao i Drugi svetski rat.
Čudo prirode koje čuva večnu devojačku ljubav
Dok je obnova zemlje nakon rata uzimala maha, Vrnjačkoj Banji trebaće još nekoliko decenija da ponovo dobije zasluženu pažnju. S kraja ’80-tih godina više nije bilo traga džet-setu – tome su sada ostala da svedoče nekadašnja raskošna zdanja.
Ipak, Vrnjačka Banja se i tih godina našla u vrhu liste najpoznatijih lečilišta u Srbiji. Priroda joj je darovala sedam izvora mineralne vode, koje je i profesor Pančić svrstao među najkvalitetnije na evropskom tlu. Kako je i kraljica svih banja smeštena u dolini Zapadne Morave i šumsko-planinskog venca Kopaonika, izuzetno je bogata biljnim svetom i prijatnom, blagom klimom.
Vremenom je, ipak, sve više privlačila i putnike namernike. Njena bogata istorija čuva se u Zavičajnom muzeju – nekadašnjoj rezidenciji generala Belimarkovića i jednom od najstarijih ovdašnjih zdanja. Stariji od nje je samo Hram rođenja presvete Bogorodice, podignut za vladavine Miloša Obrenovića.
I dok najviše posetilaca tradicionalno broji Vrnjački karneval, oni romantičniji i zaljubljeniji sigurno će se setiti da zakače katanac na Most ljubavi. On je, pak, sačuvao uspomenu na učiteljicu Nadu, za koju se pričalo da je svim srcem zavolela oficira Relju.
Učiteljica i oficir sastajali su se upravo na ovom mostu, sve dok ljubav nije ugasio Prvi svetski rat. Relja je tada zavoleo jednu Grkinju, a učiteljica je, kako se pripoveda, umrla od tuge i bola za oficirom.
U pesmi „Molitva za ljubav“, stihove o mostu, učiteljici i oficiru napisala je i Desanka Maksimović. No, davno pre znatiželjnika i turista – pa i pre Velikog rata – prve su do mosta dolazile devojke koje su želele da sačuvaju svoju ljubav. Kada bi zakačile katance sa imenima svojih dragih, ključeve su bacale u reku, a ovaj običaj „čuvanja ljubavi“ ostao je do danas.
*Naslovna fotografija: Ванилица
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
