Bitka na Gučevu ušla je u istoriju kao jedna od prvih rovovskih bitaka u Prvom svetskom ratu. Posle pobede, obronci planine bili su gotovo potpuno spaljen, a na njima je sudbinu našlo na hiljade srpskih i austrougarskih vojnika. Među njima se nalazila i jedna mlada Ruskinja, koja je ostavivši siguran život početkom rata pohitala u Srbiju kako bi pružila utehu i pomoć srpskim ranjenicima.
Njima u čast podignuti su spomenici koji i danas podsećaju na slavnu istoriju ovog kraja.
Spomen-kosturnica na Gučevu
Planina Gučevo nalazi se u sklopu Valjevsko-podrinjskih planina i u dužini od 10 kilometara pruža se između Banje Koviljače i Loznice. Zbog svog položaja na samom ulazu u dolinu Jadra, predstavljala je strateški važnu tačku koja je bila cilj napada austrougarskih snaga u prvoj ofanzivi na Srbiju sredinom 1914. godine.
Tokom žestoke bitke koja je vođena od početka septembra do početka novembra iste godine, borbe su vođene za svaki metar ove planine. Tokom dana nad rovovima su leteli puščani meci, noćno nebo osvetljivale su fosforom punjene granate, prvi put upotrebljene u ovom sukobu. O razmerama govori i to da je i danas, kada se malo zagrebe površina, moguće naći ostatke šrapnela iz ovog perioda. U ovom paklu, konačnu sudbinu našle su i hiljade vojnika sa obe strane koji su se borili na samo nekoliko metara iz različitih pobuda.
Prvi pokušaj izgradnje zajedničke grobnice za poginule, vezuje se za vreme okupacije, kada su austrougarske vlasti odlučile da na istaknutoj koti Gučeva, odakle se pogled pruža na gotovo čitavo Podrinje, izgrade spomenik u obliku piramide. Ratna dešavanja i konačno oslobođenje prekinuli su ovaj projekat.
Foto: M. Vukosaveljvić
Ipak, srpska vojska nije zaboravila svoje heroje. Na inicijativu Udruženja rezervnih vojnih oficira i ratnika sredinom dvadesetih godina prošlog veka, sakupljeni su zemni ostaci 3200 ratnika rasutih po Gučevu i okolnim selima. Već 1927. godine arhitekta V. Todić izrađuje projekat prepravke postojećeg spomenika koji je obuhvatao izgradnju kosturnice u njenom podnožju. Izgradnja je završena 1929. godine, a osvećenje 1930. godine kada su na večni počinak pored srpskih vojnika u grobnicu ispraćeni i vojnici 53. zagrebačke regimente čiji su ostaci prenešeni iz parka u Bukovičkoj banji. Time je ovaj spomenik dobio i još jednu dimenziju, jer predstavlja jedinstveno mesto posvećeno uspomeni na pobednike i poražene.
Sam spomenik sastoji se iz velike piramide koja dominira plataoom. Na vrhu skoro 17 metara spomenika od veštačkog kamena nalazi se srpski dvoglavi orao raširenih krila isklesan od belog mermera. Na zapadnoj strani nalazi se sarkofag sa reljefom prikaza bitke i tekstom „gučevskim herojima poginulim u borbi 1914. godine“ i Njegoševim rečima: „blago onom ko dovjeka živi imao se rašta i roditi“. Večnu stražu čuvaju dva ratnika sa mačevima, dok se sa istočne strane nalazi natpis: „gučevskim herojima udruženje rezervnih oficira i ratnika 1929. godine“
Spomenik Darji Aleksandrovnoj
Nedaleko od spomenika gučevskim herojima, nalazi se obeležje nešto novijeg datuma. U pitanju je kameni krst na čijem postamentu piše ime – Darja Aleksandrovna Korobkina, kćerka carske Rusije.
Iza ovog imena i šturog opisa, nalazi se priča o devojci koja je rođena 1888. godine u Petrogradu, tadašnjoj prestonici Ruskog carstva. Sem godine i mesta rođenja, o njenom životu gotovo se ništa ne zna. Misterijom je obuhvaćen njeno poreklo, školsko doba, da li je imala porodicu, niti kako je dospela u Srbiju leta 1914. godine. Na nivou pretpostavke je teorija da je na Balkan dospela u nekoj od humanitarnih misija Ruske pravoslavne crkve. Ipak, zna se da je kao bolničarka pomagala u Cerskoj bici, a zatim prateći srpsku vojsku u septembru dospeva na obronke Gučeva.
Iz retkih zapisa onih koji su se sećali ove hrabre bolničarke ostala je slika odlučne, predane, ali blage žene koja je ne mareći za opasnost obilazila prve linije fronta. U vojničkoj bluzi i koporanu, sa šajkačom nabijenom do ušiju, obilazila je pod kišom kuršuma rovove i previjala ranjene. I danju i noću.
Foto: M. Vukosavljević
Tako je bilo i tog drugog oktobra 1914. godine, kada je u jeku najžešće bitke zemunicu na koti 708, u kojoj je čekala dozvolu da krene na položaj na kome je bilo najviše ranjenika, pogodila zlosrećna granata. Sa njom je stradao i kapetan Milutin Milojković. Sahranjeni su sa ostalim vojnicima iz linije poslednje odbrane na Eminovim vodama.
Priča o bolničarki sa Gučeva i njenoj herojskoj žrtvi brzo se proširila srpskom vojskom. Književnik i oficir Milosav Jelić ispevao je u njenu čast pesmu koja je preštampavana u srpskim novinama tih godina u izgnanstvu koja počinje stihovima:
Boj se bije, srca gore živa,
Dršće iskra u blistavu oku
Na Gučevu crnu i visoku,
Drinom iznad zazlatelih njiva;
Bol vrhuni i bol se preliva
Teškom mukom, preteškim jaukom,
A Darja nas pomiluje rukom,
Rane veže i teši i žali:
"Kad bi znali Rusi, kad bi znali..."
I taman kada je izgledalo da je Darja Aleksandrovna zaboravljena, na samu stogodišnjicu završetka Prvog svetskog rata, 28. juna 2018. godine, na mestu njene pogibije otkriven je spomenik. Delo je graditelja Dragomira Mirkovića, a poklon Srpske kraljevske akademije naučnika i umetnika gradu Loznici. Tako je hrabra Darja napokon spašena od zaborava.
*Naslovna fotografija: Wikipedia /Rasevic
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
