Proteravši Turke s terirorije današnje Vojvodine, samozvani car Jovan Nenad Crni stekao je neograničenu vlast nad svojim novim carstvom. Otkako se taktički priklonio Ferdinandu Habzburgu u borbi za ugarsku krunu, pridobio je njegovu naklonost i postao najmoćniji čovek u državi koju je sam osnovao. Careva nova prestonica bila je Subotica, gde je imao svoj dvor i svitu od 15 hiljada vojnika.
Uz Jovana Crnog bili su i najverniji dvorjani – strani izaslanik Fabijan Literat, te blagajnik i palatin, vojvoda Subota Vrlić. Međutim, „božji izaslanik“, kako je samoga sebe oslovljavao, uskoro će se naći pod opsadom vojske jednog od svojih zakletih neprijatelja.
Konačna presuda pod velom dvostruke zasede
Kako bi srušio novoosnovano srpsko carstvo, Jovan Zapolja je početkom 1527. godine poslao svoje vojnike u napad. Međutim, carevi borci bili su kudikamo jači, savladavši neprijatelja bez muke. Vladar Transilvanije okomio se na njega i po drugi put – i ponovo bez uspeha, da bi se nakon ovih pobeda uspesi „crnog čoveka“ pročuli širom starog kontinenta: u Italiji, Engleskoj, Francuskoj i nemačkim državama. Jovanovo carstvo bilo je na vrhuncu moći, a car je pod svojom vlašću imao Bačku, severni deo Srema i Banat do Temišvara.
Promenivši strategiju, Zapolja u junu iste godine okuplja treću armiju – ovoga puta sa svim raspoloživim snagama Erdelja i gornje Ugarske. Dvojica suparnika ulaze u okršaj na Sedfalskom polju blizu Segedina, a car Jovan, lično predvodeći do zuba naoružanu vojsku, u bici gubi 8 hiljada vojnika. Prinuđen da nakon poraza napusti Suboticu, glavni grad je preneo u Segedin. Uprkos desetkovanom ljudstvu, odmah je počeo s regrutacijom novih vojnika i za samo mesec dana ponovo „stao na noge“. Ubrzo kreće u nove pohode sa Ferdinandom Habzburgom, koji je nameravao da uz Jovanovu pomoć zauzme Budim.
Međutim, stari neprijatelj još uvek ga je držao na oku. U noći između 26. i 27. jula 1527., u selu Tornjoš kraj Sente, „crni“ vladar je pogođen iz zasede metkom u grudi. Počinilac beše seljak koga je unajmio Jovan Zapolja, a koji nikada nije uhvaćen. Teško ranjen, car je odnet u kuću jednog tornjoškog seljaka, a tamošnji domaćin je o ovom zbivanju odmah izvestio Valentina Tereka. Ne gubeći vreme, Terek sa svojim konjanicima pristiže u selo, rasteravši malobrojnu stražu koja je čuvala srpskog cara. Dok je nepobedivi vladar ležao u postelji, zakleti neprijatelj odsekao mu je glavu i poslao je na dvor Jovana Zapolje.
Po njegovoj volji, pre no što je bačena u Dunav, glava srpskog cara je čitavih nedelju dana bila izložena na bedemu Budimske tvrđave. Valentin Terek je od ovog čina „zaradio“ 1.000 dukata, a nedugo po Jovanovoj smrti prestalo je da postoji i njegovo nezavisno carstvo.
Istorijski deža vi: kako je cara i njegovu bistu snašao isti usud
Vladavina Jovana Nenada Crnog trajala je jedva godinu dana – od septembra 1526. do jula 1527. godine. Nakon toga, okolnosti su se preokrenule i za suparnika ubijenog cara. Desetkovanu Zapoljinu armiju potukao je Jovanov saveznik Ferdinand i, proteravši svog takmaca iz Ugarske, zauzeo nekadašnju carevu teritoriju.
Isprva pod vlašću Habzburga, na mestu Jovanovog carstva nastalo je vazalno Sremsko Vojvodstvo. Već 14 godina kasnije, Bačku, Srem i Banat ponovo će preoteti Osmanlije. Međutim, iako veoma kratka, Jovanova vladavina ostavila je odjeka i vekovima nakon njegove smrti. Za pripadnike srpskog naroda ostao je jedna od legendarnih istorijskih figura, dok ga mnogi istoričari smatraju začetnikom današnje Vojvodine.
Uprkos kontroverznim detaljima njegovog života i vladavine, Jovan Nenad Crni je, stvorivši zasebnu državu na teritoriji Ugarske, prvi pošao za idejom ujedinjenja Srba u Vojvodini. Njegova zamisao ponovo je ostvarena početkom prošlog veka, kada su Bačka i Subotica nakon Prvog svetskog rata ušle u sastav Kraljevine SHS.
Subotičanima je, pak, ostalo sećanje na to da je i njihov grad, mada tek nepunih godinu dana, nosio titulu srpske prestonice. Ravno 4 decenije nakon Jovanove pogibije, nekadašnjem caru odato je i naročito priznanje. U njegovu čast podignut je spomenik u samom centru Subotice, sa skulpturama koje je izvajao cenjeni jugoslovenski vajar Petar Palavičini.
Palavičini je od mermera isklesao i cara i dvojicu njegovih dvorjana. Jovan Crni ovekovečen je u ratničkom odelu sa mačem u rukama, dok izaslanik Literat drži pero i knjigu. U ruke Subote Vrlića stala je subotička tvđava i štit sa grbom Kraljevine SHS, a spomenik je, uz prisustvo kneza Pavla Karađorđevića, svečano otkriven 27. novembra 1927. godine.
Prema zapisima istoričara, svečani trenutak ispratilo je na hiljade Subotičana. U skladu sa misijom za koju se zalagao osnivač nezavisne države, na postamentu je isklesan slogan Tvoja je misao pobedila.
Međutim, dolaskom Drugog svetskog rata, sudbina mermerne statue neodoljivo je podsetila na sudbinu samog cara: okupatorske snage su godine 1941. srušile spomenik i obezglavile Jovana i njegove dvorjane. Narednih pet decenija, oštećene biste su ostale da leže u žbunju kraj palate Rajhl. Restaurirane su tek 1991. godine, nakon čega je i „mermerni“ car ponovo zagospodario subotičkim gradskim jezgrom.
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
