Pored neospornih prirodnih lepota, teritorija Srbije ponosi se istorijom koja seže par milenijuma u prošlost. Tako je bilo i u prvim vekovima nove ere, kada je današnja Srbija bila deo Rimskog carstva, podeljena na provincije Gornja Mezija, Donja Panonija i Dardanija. Reke Dunav i Sava, kao prirodna granica, predstavljale su i značajnu trgovačku žilu kucavicu, ali i branu prema ratobornim paganskim plemenima.
Zbog toga ni ne čudi što je na ovom području nikao čitav niz rimskih gradova, koji su pored neustrašivih legionara, izrodili i sedamnaest rimskih imperatora. Ovaj podatak je posebno značajan, pošto je samo na Apeninskom ostrvu, samom srcu Rimskog carstva, rođeno više rimskih vladara.
Njihovi životi su bili burni, vladavine kratke i ispunjene intrigama, smrti iznenadne i često nasilne, kao i vremena u kojima su živeli.
Ali krenimo redom, od Panonije ka jugu…
Carski grad Sirmijum
Antički Sirmijum, današnja Sremska Mitrovica, prvi put se kao rimski kastrum spominje u I veku nove ere, kada je ovde svoje sedište uspostavio imperator Avgust prilikom pohoda protiv Ilira i Kelta. Svoj najveći uspon doživljava u III i IV veku, kada za vreme Dioklecijana postaje jedna od četiri prestonice Rimskog carstva.
Uređen i užurban grad, važan zbog svog privrednog i vojnog položaja, bio je i mesto gde je tokom III i IV veka rođeno čak devet rimskih vladara. To su bile burne godine unutrašnjih sukoba, te su imperatore često porglašavali sami vojnici posle velikih pobeda.
Trajan Decije - prvi car ilirskog porekla
Takav slučaj je bio sa Trajanom Decijem (Gaius Messius Quintus Traianus Decius), rođenim 201. godine u Budaliji (današnjim Martincima) u blizini Sirmijuma. Za prvog cara ilirskog porekla izabran je 249. godine, da bi na vlasti ostao samo dve godine. Zajedno sa sinom i suvladarom, Henrerijem Etrurskim, gine 251. godine u bici protiv Gota kod Abrita.
Klaudije Gotski - car koji je ubio svetog Valentina
Trajanov savremenik bio je Klaudije Gotski (Marcus Aurelius Valerius Claudius Augustus), rođen oko 210. godine u okolini Sirmijuma i bio je, verovatno, ilirskog porekla. Iako je optuživan za ubistvo svog prethodnika Galijena (bile su to zaista burne godine), vojska ga je za car proglasila septembra 268. godine. Tokom kratkotrajne dvogodišnje vladavine kao Klaudije II, uspeo je da naredi i ubistvo jednog hrišćanskog monaha, kasnije svetog Valentina, koji je po carevom naređenju pogubljen 14. februara 269. godine.
Sam Klaudije stradao je kao žrtva kuge 270. godine, spremajući rat protiv Vandala. Deifikovan je pod nazivom "Božanski Klaudije Gotski".
Foto: Wikipedia / Classical Numismatic Group - Rimski novčići sa likom Kvintil
Kvintil - umereni vladar u pogrešno vreme
Rimski car Kvintil (Quintillus), bio je rođeni brat Klaudija Gotskog, a rođen je oko 212. godine, takođe u Srimijumu. Njegova kratka vladavina, koja je po različitim izvorima trajala između 17 i 177 dana, ocenjena je kao umerena, a uživao je veliku podršku senata. Ni način njegovog izbora nije jasan. Dok neki izvori kažu da su ga izabrali i vojnici i senat, drugi navode da je imao samo podršku senata, a da su vojnici stali na stranu Aurelijana koji je bio Klaudijev izbor.
Čak je i njegova smrt misterija. Navodi se i da je poginuo od ruke vojnika koji su se pobunili protiv stroge discipline koju je zaveo, ali i da je izvršio samoubistvo svestan da bez podrške vojske ne može da se usprotivi Aurelijanu. Kako bilo, kao mesto smrti se navodi Akvileja, u današnjoj Italiji.
Aurelijan - vojnik koji je slavio kult Sunca
Već spomenuti Aurelijan (Lucius Domitius Aurelianus), možda najbolje opisuje vremena u kojima je živeo. Rođen je 214. godine na malom seoskom imanju u okolini današnje Sremske Mitrovice, od oca seljaka i majke sveštenice Sokolovog Kulta. Njegov uspon započeo je u bici kod Niša, 268. godine u kojoj gine Trajan Decije. Staje na stranu Galijena, za koga gasi pobunu u Toskani. Ipak, prijateljstvo nije dugo potrajalo. Ubrzo i sam diže ustanak protiv cara i staje na stranu Klaudija II, koga i nasleđuje po njegovoj smrti (i smrti njegovog brata Kvintila), 270. godine.
Kao i prethodni vladari, nije dugo vladao. Ipak, za razliku od njih, postigao je mnogo - ratovao je protiv varvarskih plemen koja su navirala u Evropu, ratovao sa Galima, sprečio je jednu pobunu u Rimu i u krvi je ugušio, pobedio hrabru Zenobiju, kraljicu Palimirskog carstva, radio na uređenju unutrašnjih prilika u carstvu, borio se protiv korupcije i uveo posebni zlatni novac, nazvan po njemu.
Smatra se da je bio poklonik mitraizma, kulta boga Sunca Mitre koji su sa Istoka doneli vojnici. Za vreme njegove vladavine u Rimu je decembra 274. godine prvi put proslavljen rođendan jednog solarnog božanstva, događaj koji će se kasnije stopiti sa hrišćanskim Božićem.
Umro je iznenada 275. godine spremajući pohod na Mesoptamiju. Neki kažu da ga je ubila njegova pretorijanska garda na putu ka Maloj Aziji.
Foto: Wikipedia / Classical Numismatic Group - Aurelijan kao personifikacija Sunca
Hostilijan - nesrećni carević
Hostilijan (Gaius Valens Hostilianus Messius Quintus Augustus) bio je mlađi sin Trajana Decija i za vreme očeve vladavine bio je proglašen za princeps iuventutis, odnosno vođu omladine. Ova utešna titula zamenjena je carskom 250. godine posle pogibije njegovog oca i starijeg brata. Međutim, ni ovo preuzimanje vlasti nije lako prošlo. Vojska je za cara odabrala Trebonijana Gala, a senat Hostilijana. Kako bi se sprečio sukob, Trebonijan je usvojio Hostilijana (čest slučaj u rimskoj tradiciji), čime su postali suvladari.
Ipak, ni njegova vlast nije dugo trajala. Umro je 251. godine u Vinimacijum, verovatno od posledica kuge. Bio je prvi vladar koji je u prethodnih četrdeset godina Rimskog carstva umro (relativno) prirodnom smrću.
Prob - car koji je doneo vinovu lozu na Frušku goru
Marko Aurelije Prob (Marcus Aurelius Probus) rođen je i odrastao u okolini Sirmijuma. Rođen je avgusta 232. godine, a kao i njegov otac, odlučuje se za vojničku karijeru. Za vreme vladavine Aurelijana, bio je na visokim vojnim položajima, posebno u istočnim delovima carstva. Tu se i zatekao u vreme Aurelijanove smrti, ali je sačekao svoje vreme, koje je nastupilo posle smrti Tacita, 276. godine. U borbi za presto pobeđuje nadmoćnijeg Florijana, te je 277. godine prihvaćen za vladara od strane Senata i vojske.
Iako je njegova vladavina bila praćena vojnim pohodina protiv Persijanaca i Gala, uspeo je da završi izgradnju Aurelijanovog zida, zaštitnog bedema oko Rima. Stradao je 282. godine u rodnom Sirmijumu, kada su ga ubili vojnici razgnevnjeni zbog toga što ih je terao da kopaju rovove po vrelom letnjem danu. Ipak, pokajali su se i sahranili ga uz natpis: "Prob je bio dobričina, pobednik svih varvarskih naroda i tirana."
Pored toga što nije progonio hrišćane, za razliku od drugih rimskih vladara tog vremena, ostao je zapamćen i po tome što je dozvolio sađenje vinove loze van Italije. Tako su prvi zasadi podsađeni na brdu Glavica na Fruškoj gori, kao i ukolini Smederava čime je začeta čuvena Smederevka.
.jpg)
Foto: Wikipedia / PierreSelim - Maksimijan
Maksimijan - Trostruki car
Maskimijan (Marcus Aurelius Valerius Maximianus Herculius) rođen je 250. godine, a iz siromaštva do carskog prestola uzdigao se zahvaljujući Dioklecijanu, čiji je prijatelj bio. Dioklecijan ga je 285. godine proglasio cezarom i vladarom zapadnog dela carstva, potom suvladarem i 293. godine jednim od četiri tetraha (četiri vladara), ponudivši ruku svoje pastorke Teodore Konstanciju I Hloru.
Sa vlasti je odstupio 305. godine sa Dioklecijanom, i ovde stvari postaju dodatno komplikovane. Očigledno je da ova smena vlasti nije bila po volji Maksimijana koji već sledeće godine oberučke prihvata poziv sina Maksecija da postane njegov suvladar. Uskoro se okreće i protiv sina, stajući na stranu sina Konstancija Hlora, Konstantina Velikog koga dodatno vezuje za sebe nudeći mu ruku svoje ćerke Fauste. Marširaju put Rim, zbacuju Severa i Galerija, te se proglašavaju za (su)vladare.
Posle sloma svog poduhvata, obojica beže u Galiju 308. godine, gde se Maksimijan po treći put proglašava za cara. Zbog spletkarenja i želje da navede ćerku Faustu da uništi Konstantina, na kraju izvršava samoubistvo 310. godine.
Konstancije II - Srednji sin, a stvarni Konstantinov naslednik
Maksimijan nije doživeo da vidi veliki uspon Konstantina Velikog, kao ni rođenje svog unuka Konstancija II (Flavius Julius Constantius Augustus). Konstancije, srednji sin Konstantina i Fauste, rođen je 217. godine u carskoj rezidenciji u Sirmijumu. Posle očeve smrti 337. godine, odlučio se za nečuven potez - naredio je ubistvo svih potomaka svog dede Konstancija i tetke Teodore. Sa dvojicom braće bio je suvladar Rimskog carstva, pri čemu je Konstanciju pripao čitav Istok.
Bio je učesnik jedne od najkrvavijih bitki u rimskoj istoriji bitke kod Murse, koju je 351. godine vodio kod protiv uzurpatora Magnencija.
Kao i otac, bio je posvećen hrišćanskoj crkvi, poslebno arijanskoj sekti. Zabeleženo je da je organizovao arijanski sabor u Raveni 359. godine. Umro je od groznice u Maloj Aziji 361. godine, hitajući da ospori proglašenje rođaka Julijana Otpadnika za novog cara.
Gracijan - Zvali su ga "drugi Neron"
Gracijan (Flavius Gratianus Augustus) je poslednji od devet rimskih careva rođenih u Srimijumu. Za razliku od većine careva iz III veka, bio je sin vladara i to cara Valentijanija I. Rođen je aprila 359. godine. Posle očeve smrti staje uz vojsku koja proglašava njegovog mlađeg, četvorogodišnjeg brata za vladara. Ispostaviće se, pak, da je stvarna vlast bila u Gracijanovim rukama. Ovo postaje izvesno kada njihov ujak Valens, vladar Istočnog dela carstva gine u bici, čime Gracijan nakratko u svojim rukama objedinjuje vlast nad obe polovine nekada moćne imperije.
Iako izuzetno obrazovan i umeren, prepustio se uživanjima, te su u njegova raskalašenosti, povodljivost, nošenje varvarske uniforme i veliki uticaj milanskog biskoupa Ambrozija, doveli su do toga da vojskovođa Magnus Maksimus digne vojsku portiv njega. Gracijan beži u Lugudnum, današnji Lion u Francuskoj, gde je uhapšen i pogubljen 383.
Veliki uticaj biskupa Ambrozija, ogledao se u tome što su zabranjeni paganski kultovi u Rimu, uklonjena statue boginje Pravde iz Rimskog senata i počelo širenje Pravoslavlja na Istoku.
Ovo je samo prvi deo priče o rimskim carevima rođenim na teritoriji današnje Srbije.
Drugi deo priče:
Ko su rimski carevi rođeni na teritoriji današnje Srbije (2. deo)
*Naslovna fotografija: Wikipedia / Rasiel Suarez (novčić), Gustav Droysen (mapa)
VILA BOROVA I AGENCIJA MIROS
