Planine, kraljevi, porezi i vrbe: kako su vojvođanski gradovi dobijali imena? (1. deo)

Ponekad je tako očigledno: Novi Sad je današnji naziv dobio po zasadima, iliti sadovima. Ponekad je manje očigledno, pa bi se većina možda zamislila nad imenom grada Sombora.

Zagonetku u ovom slučaju rešava jedna ugarska porodica sa prezimenom Cobor, koja je u 14. veku na mestu današnjeg grada držala veliko imanje. Tako je bivalo i sa nazivima ostalih vojvođanskih gradova – da je Subotica očito deminutiv (ali ne dana u sedmici), ali da Temerin ili Apatin možda neće dati asocijacije „na prvu“.

Apatin – grad biskupije u gusarskom komšiluku

Vojvođani kažu da je jedan od najlepših, a istorija kaže da je Apatin i jedan od najstarijih gradova u Bačkoj. Godine 1011., kada je prvi put pomenut u dokumentima, daleko je još bio od grada. Ipak, postojao je dobar razlog zašto su ljudi baš ka njemu gravitirali.

Mesto na obali Dunava bilo je idealno za život: plodna zemlja, šume i ribnjaci su najpre zadržavali praistorijske civilizacije, Kelte, Sarmate i Gote. Zatim su Rimljani odavde branili svoju provinciju Panoniju, a geografsko-politički položaj je bio zaslužan za naseljavanje Slovena, Mađara i kasnije Nemaca.

Do danas je bar pivarski zanat ostao prepoznatljiva znamen Apatina. Ali, starije od prve pivare otvorene 1756. godine je i samo ime grada. Dobio ga je po opatiji Kaločke biskupije (grad Kaloča se takođe nalazi uz desnu obalu Dunava, samo uzvodnije, u Mađarskoj) a reka, osim što je bila važna trgovačka ruta, privlačila je i nešto ratobornije stanovnike.

Tako se u susedstvu, oko kilometar severno od Apatina, nalazio Bukčinovac – mesto koje se od 16. do 18. veka nazivalo „gusarskim naseljem“.

Vrbas – poplavljeni grad među vrbama

Za razliku od Apatina, Vrbas je bio grad u kome je tokom srednjeg veka najbrojnije bilo srpsko stanovništvo. No, često se dešavalo da narod bude prinuđen na egzodus, a problem su tih davnih godina pravile česte poplave.

Dok su se Srbi počev od 18. veka premeštali malo bliže ka Banatu i mnogo dalje ka Rusiji, Vrbašani koji su došli za njima bili su Mađari, Nemci i Rusini. Prema istorijskim beleškama, Vrbas je, kako se smatra, prvi put pomenut 1387. godine.

Međutim, ispostaviće se da je grad pod donekle sličnim imenom postojao unazad više od 150 godina. Zvanično je osnovan 1213., na mestu gde su dvojica plemića imala posed pod nazivom „Orbaspalotaja“. Legenda, pak, veli da Vrbas svoj naziv duguje velikom broju vrba.

Subotica – „mala sloboda“ ili vojskovođin grad?

Za nju se slobodno može reći da je imala prilično burnu istoriju. Iako na samoj „ivici“ Vojvodine, Subotica je u prošlosti slovila i za glavni grad srpske države.

Kratko je to, doduše, trajalo, a i davno je bilo – onda kada je tu državu 1526. godine proglasio Jovan Nenad Crni. Grad je tada otišao u ruke vojskovođe Subote Vrlića, a ovaj je, osim upravljanja, zapečatio i ime grada.

Ni srpska država u Bačkoj ni njena prestonica nisu dugo opstali. Ali, jeste opstalo ime, za koje se izbrojalo da je tek jedno od 200 imena koja su Suboticu stavila na mesto svojevrsnog rekordera u Srbiji. Od samog njenog nastanka, činilo se da je svaki narod koji se ovde doselio sa sobom doneo i novo ime. Prirodno, usput su se rađale i teorije o prvobitnom imenu grada.

Jedna od njih veli da se Subotica isprva zvala Sopotnica, po „mestu na kome ima puno vode“. Mađari su imali sopstvenu verziju imena, koje su izgovarali kao Szabatka. Druga teorija, pak, deli isti naziv ali sa drugačijim značenjem.

„Szabadka“ je u prevodu sa mađarskog potekla od reči „szabad“ (slobodan), sa dodatkom sufiksa -ka. U srpskom jeziku je pandan tome sufiks -ica, te će na oba jezika naziv grada zazvučati kao deminutiv. Ipak, u izgovoru na mađarskom se zadržalo i značenje na ovom jeziku, a na srpskom je ostalo ime vojvode Subote Vrlića.